“TikTok”, yalan xəbərlər və cəmiyyətin zəifləyən ictimai şüuru - MƏQALƏ

XXI əsrin informasiya cəmiyyətində sosial media platformaları dezinformasiya və yalan xəbərlərin sürətlə yayılması üçün münbit zəminə çevrilib. Bu problem bütün dünyada olduğu kimi, Azərbaycanda da ciddi sosial və siyasi qütbləşməyə səbəb olur və milli təhlükəsizliyə təhdid yaradır. Ən böyük narahatlıq doğuran məqam isə insanların, xüsusilə də həm gənc, həm də yaşlı nəslin, “TikTok” kimi qısa video platformalarından eşitdikləri yalan məlumatlara getdikcə daha çox inanması və onların təsirinə düşməsidir. Son zamanlar ətrafımda müşahidə etdiyim kimi, dezinformasiya fenomeninin təsiri gənclərdən tutmuş elmi dərəcəsi olan şəxslərə qədər cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrində yayılır ki, bu da ciddi narahatlıq hissi yaradır. Məhz buna görə artan təhlükəni nəzərə alaraq bu mövzuya toxunmağı özümə borc bildim.

“TikTok” və dezinformasiya

“TikTok” kimi platformaların populyarlığı insanlarda məlumat istehlakı vərdişlərini kökündən dəyişib. Artıq insanlar xəbərləri ənənəvi media orqanlarından deyil, daha çox qısa, cəlbedici, emosional yüklü videolardan əldə edirlər. Bu videoların əksəriyyəti fakt yoxlanışından keçmir və çox vaxt anonim şəxslər tərəfindən manipulyasiya məqsədilə hazırlanır. Qısa videolar faktları dərin təhlil etmək əvəzinə, güclü emosiyalara (qəzəb, qorxu, həyəcan) fokuslanır. Bu, izləyicilərin rasional düşünmə qabiliyyətini azaldır və onları asanlıqla manipulyasiya edilə bilən hədəfə çevirir. “TikTok”un alqoritmləri istifadəçilərə onların baxışlarına uyğun məzmun təklif edir. Nəticədə, insanlar fərqli fikirlərdən təcrid olunur, öz inamlarını gücləndirən dezinformasiya mühiti içində yaşayırlar. Bu, cəmiyyətdə ayrı-ayrı qruplar arasında uçurum yaradır və dialoqu mümkünsüz edir. Dezinformasiyanın yayılması problemi süni intellekt (Sİ) texnologiyalarının inkişafı ilə daha da dərinləşir. Əvvəllər yalan xəbərlər yazmaq və ya fotomontaj hazırlamaq üçün müəyyən bilik və zaman tələb olunurdusa, bu gün süni intellekt alətləri vasitəsilə bunu hər kəs asanlıqla edə bilər. Sİ vasitəsilə məşhur insanların, siyasətçilərin və ya hərbi liderlərin guya yalan bəyanatlar verdiyi videolar hazırlana bilər. Bu videolar o qədər real görünür ki, onları həqiqətdən ayırd etmək qeyri-mümkündür. Bu, ictimai etimadı sarsıda və böyük qarışıqlığa səbəb ola bilər. Sİ, xüsusi mövzularda və auditoriyalara uyğun saxta xəbər məqalələri, şərhlər və paylaşımlar yaratmaq üçün istifadə edilir. Bu avtomatlaşdırılmış sistemlər qısa müddət ərzində saysız-hesabsız yalan məlumatlar yayaraq cəmiyyətə sızır.

Azərbaycan kontekstində problemin kəskinləşməsi

Azərbaycanda sosial media, xüsusilə də “TikTok”un təsiri getdikcə artır. Bu platformalarda yayılan yalan məlumatlara təkcə gənclər deyil, həm də yaşlı nəsil inanır. Belə ki, yaşlı nəsil də artıq “TikTok”, WhatsApp qrupları və şifahi xəbərlər vasitəsilə yayılan yalanları doğru kimi qəbul edir. Həmçinin düşmən qüvvələr Azərbaycan cəmiyyətində nifaq salmaq üçün məhz bu platformalardan aktiv şəkildə istifadə edirlər. Onlar etnik və dini zəmində nifaq yaradan, dövlət institutlarına etimadı sarsıdan və ictimai asayişi pozmağa yönəlmiş yalan xəbərlər yayırlar. Bu cür məzmunlar asanlıqla aldadılan insan kütləsi tərəfindən yayılaraq, real təhlükələrə çevrilə bilər.

Mübarizə yolları və gələcək perspektivlər

Bu problemlərin həlli üçün həm dövlət, həm də cəmiyyət səviyyəsində sistemli yanaşma tələb olunur:

Media savadlılığının artırılması: İnsanlara, xüsusilə də gənclərə yalan xəbəri necə müəyyən etmək, mənbələri yoxlamaq və tənqidi düşüncəni inkişaf etdirmək yollarını öyrətmək vacibdir. Məktəblərdə və universitetlərdə media savadlılığı dərsləri tədris olunmalı və ya bununla bağlı maarifləndirmə işinin səmərəli təşkili məqsədilə müxtəlif məzmunlu tədbirlər keçirilməlidir.

Güclü və etibarlı media: Rəsmi və müstəqil media orqanları ictimaiyyətə sürətli, dəqiq və şəffaf məlumat təqdim etməklə dezinformasiyaya qarşı ən güclü qalxan rolunu oynamalıdır.

Platforma məsuliyyəti: Sosial media platformaları yalan məzmunla mübarizədə daha məsuliyyətli olmalı, alqoritmlərini dəyişdirməli və yalan məlumatları yaydıqları üçün fərdlərə qarşı sərt tədbirlər görməlidirlər.

Dezinformasiya ilə mübarizə təkcə texnoloji və ya hüquqi məsələ deyil, həm də ictimai şüurun formalaşması ilə bağlıdır. Xüsusilə gənclərdən tutmuş elmi dərəcəsi olan şəxslərə qədər dezinformasiyanın təsiri altına düşənlərin sayının artması, böyük narahatlıqlara səbəb olur. Əgər cəmiyyət olaraq sosial media platformalarındakı informasiyaya ehtiyatla yanaşmağı öyrənməsək, virtual məkandakı bu dərinləşən qütbləşmə real həyatda milli birliyimizə ciddi zərbələr vura bilər. Rəqəmsal transformasiya dövründə dezinformasiyaya qarşı mübarizə bir millətin gələcəyi üçün atılmalı olan ən vacib addımlardan biridir.

Azadxan Axundov