Rəsmi Bakı regional və qlobal oyunçuya çevrilir - TƏHLİL

ABŞ Prezidenti Donald Trampın Misirdə rəhbərliyi altında formalaşan yeni Yaxın Şərq sülh təşəbbüsü təkcə diplomatik açılışı deyil, həm də regionda güclərin geosiyasi balansında daha geniş dəyişikliyi əks etdirir. Son bir ildə Rusiya və İran mövqelərini itirməyə başlayıblar, daxili çətinliklər, sanksiyalar və hərbi münaqişələrdə həddindən artıq iştirakın ağırlığı altında bu iki dövlətin regional təsirləri zəifləyib.

Digər qeyri-dövlət aktorları - HƏMAS, Husilər, “Hizbullah” və başqaları da canlı qüvvəsi və resurslarında əhəmiyyətli itkilərə məruz qalıb, onları regional sabitliyi pozan rolundan effektiv şəkildə uzaqlaşdırıblar. Bu fonda Vaşinqton, ərəb paytaxtları və qeyri-dövlət aktorları ilə eyni vaxtda əlaqə qura bilən Türkiyə praqmatik oyunçu kimi yüksələn regional və qlobal güc kimi ortaya çıxır. Ankaranın vasitəçi və qarant rolu Qəzzadan Qafqaza qədər münaqişədən sonrakı mexanizmlərin yenidən formalaşması üçün əvəzsiz hala gəlib. Belə münaqişə bölgələrində bir güc mərkəzinin üstünlüyü sülhməramlı səylərə müsbət təsir göstərir.

Bu tarixi məqamda İran və Rusiyanın mövqelərinin zəifləməsi Yaxın Şərqdə uğurlu sülh prosesi üçün yeni imkanlar açır. Bu dəyişən mühitdə Azərbaycan və Ermənistan prezident Trampın “müsbət hallar” qısa siyahısında xüsusi yer tutur. Eyni zamanda Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Yaxın Şərq sülh sammitinə dəvət olunması Azərbaycanın regionda vazkeçilməz aktora çevrilməsindən xəbər verir. Bu, ölkənin günü-gündən artan nüfuzu, uğurlu xarici siyasəti və imza atdığı qlobal layihələr sayəsində mümkün olur.

Eyni zamanda, Toni Bleyrin iştirakı bu prosesə xüsusi şəxsi və tarixi ölçü verir. Bleyr beynəlxalq səviyyədə İraqa humanitar müdaxilənin (2003) memarlarından biri və Şimali İrlandiyada “Good Friday” Sazişinin əsas vasitəçisi kimi xatırlanır. Bu gün o, Yaxın Şərqin siyasi tarixində möhkəm və müsbət yer tuta biləcəyi üçüncü mühüm nailiyyət axtarır. Prosesə yaxın olanlar onu siyasi xarizmanı institusional səlahiyyətlə birləşdirən strateq və koordinator kimi təsvir edirlər.

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Bleyerin baş nazirliyi ABŞ-Azərbaycan və Böyük Britaniya-Azərbaycan münasibətlərinin ən aktiv dövrlərindən birinə, xüsusən də qlobal antiterror əməliyyatları illərinə təsadüf edib. Bu tarixi anlayış Bakıya bu prosesdə sakit, lakin əhəmiyyətli inam verir. Birlikdə götürsək, bu dinamikalar Rusiya və İran təsirinin zəifləməsi, Türkiyənin mərkəzi vasitəçi rolunun güclənməsi və Toni Bleyr kimi təcrübəli Qərb simalarının geri qayıtması, Tramp administrasiyasına Yaxın Şərq sülh təşəbbüsünü irəli sürmək üçün lazım olan diplomatik məkanı yaratdı. Yaxın Şərqdə və qonşu regionlarda münaqişədən sonrakı idarəetmənin arxitekturasını yenidən təsəvvür etmək üçün miras ambisiya və dəyişən güc balansının birləşdiyi yeni hibrid diplomatiya növüdür. Bu gün Şarm əl-Şeyx sammitində iştirakı ilə Azərbaycan özünün yeni rolunun, regional və qlobal mövqelərinin təsdiqlənməsini əldə edir ki, bu da çox şeyi dəyişir.

Hikmət Həsənov