ABŞ siyasətində yeni era? - TƏHLİL

Uzun müddətdir davam edən söhbətlər və İlon Maskın siyasi arenada aktivliyi nəhayət ki, ABŞ siyasətində yeni səhifə açır. Texnologiya maqnatı və milyarder İlon Mask, dünən ABŞ-da "Amerika" adını daşıyan yeni bir siyasi partiya qurduğunu rəsmən elan edib. Onun sözlərinə görə, “Amerika” partiyasının əsas məqsədi Konqresə daxil olmaq və orada bir neçə yer tutmaqla “xalqın iradəsini” təmin etmək olacaq. Partiya həmçinin mübahisəli qanunlar üzrə həlledici səsləri təmin etməlidir. Bu addım, Amerikanın iki əsas partiya – Demokratlar və Respublikaçılar – arasında qütbləşən siyasi sisteminə ciddi bir rəqib olmaq potensialını daşıyır və ölkənin siyasi dinamikasını kökündən dəyişdirə bilər.

Maskın bu elanı verməsi təsadüfi deyil. ABŞ-də siyasi gərginliklər son illərdə pik həddə çatıb. Seçicilər arasında hər iki əsas partiyadan artan narazılıq, hökumətin müxtəlif sahələrdəki effektivlik problemləri və uzunmüddətli problemlərə sistemli yanaşmanın olmaması, yeni bir siyasi qüvvəyə olan tələbatı artırıb. Mask, bu boşluğu doldurmaq üçün ideal bir fiqur olaraq görülür. Onun elanı, məhz bu geniş narazılıqdan faydalanmaq məqsədi daşıyır.

Yayın əvvəlində Mask, prezidentin əsas seçkiqabağı vədlərini həyata keçirən “Böyük Gözəl Qanun” (Big Beautiful Bill, BBB) layihəsinə görə Trampla mübahisə etmişdi. Mask bu qanun layihəsi səbəbindən ABŞ-yə “böyük strateji zərər” dəyəcəyini proqnozlaşdırmışdı. O, sənəd qəbul edildikdən bir gün sonra “Amerika” partiyasını yaradacağı ilə hədələmişdi. İyulun 5-nə keçən gecə Tramp qanun layihəsini imzaladı.

"Amerika" partiyasının əsas prinsipləri

Maskın yeni partiyası üçün irəli sürdüyü bəzi əsas prinsiplər onun gözləntilərini əks etdirir:

Texnologiya və innovasiya: Partiyanın mərkəzində texnoloji inkişaf, süni intellektin tənzimlənməsi, kosmos tədqiqatları və yaşıl enerji kimi sahələrə prioritet verilməsi dayanır. Bu, xüsusilə gənc və texnologiya yönümlü seçiciləri cəlb edə bilər.

İqtisadi praqmatizm: "Amerika" partiyası büdcə intizamı, rəqabətədavamlı iqtisadiyyat və sahibkarlığın dəstəklənməsi kimi mövzulara fokuslanacaq. Bu yanaşma biznes dairələrinə cəlbedici görünə bilər.

Vətəndaş azadlıqları: Maskın söz azadlığına verdiyi əhəmiyyət, partiyanın vətəndaş azadlıqlarını qorumaqla yanaşı, dövlət tənzimləməsinin məqsədəuyğun və səmərəli olmasını təmin etməyə çalışacağını göstərir.

Transpartiyalı yanaşma: Partiyanın adı olan “Amerika"da, ölkəni birləşdirən, partiya sərhədlərini aşan bir hərəkat olmaq istəyinə işarə edir. Bu, indiki kəskin qütbləşmə dövründə bir çox seçici üçün cəlbedici ola bilər.

Maskın şəxsi brendi cəsarətli addımları, böyük layihələri həyata keçirmək bacarığı və maliyyə müstəqilliyi yeni partiyaya misilsiz bir başlanğıc verir. Onun geniş sosial media izləyiciləri və media diqqəti, partiyaya sürətli şəkildə tanınma qazandıracaq.

Partiyanın qarşısında duran çətinliklər

İlon Maskın bu addımı, şübhəsiz ki, Amerikanın siyasi gələcəyində mühüm bir rol oynayacaq, lakin qarşıda ciddi çətinliklər də var:

İki partiyalı sistemin dərin kökləri: ABŞ-nin siyasi sistemi, əsrlər boyu iki partiyalı dominantlıq əsasında formalaşıb. Seçki qaydaları, maliyyələşdirmə mexanizmləri və media infrastrukturu bu sistemi dəstəkləyir. Üçüncü partiyalar adətən kiçik qalıqlar və ya müvəqqəti fenomena çevrilirlər. Partiya ölkənin bütün ştatlarında infrastruktur qurmalı və seçki qanunlarının yaratdığı maneələri aşmalıdır.

İdeoloji baza: Maskın özünün siyasi baxışları zaman-zaman dəyişkənlik göstərir və bu, partiyanın konkret ideoloji istiqamətini müəyyənləşdirməkdə çətinliklər yarada bilər. O, müxtəlif seçici qruplarını özünə cəlb etmək üçün geniş, lakin kifayət qədər dəqiq bir platforma yaratmalıdır.

Şəxsi imic: Maskın bəzən mübahisəli açıqlamaları və qütbləşdirici şəxsiyyəti, bəzi seçiciləri ondan uzaqlaşdıra bilər. Siyasi liderlik, tək bir şəxsin xarizmasından daha çox, komanda işi və konsensus qurmağı tələb edir.

Mövcud partiyaların reaksiyası: Demokratlar və Respublikaçılar, şübhəsiz ki, "Amerika" partiyasının yüksəlişinə qarşı strategiyalar hazırlayacaqlar. Onlar, yeni partiyanı zəiflətmək və öz seçicilərini qorumaq üçün hər cür resursdan istifadə edəcəklər.

Trampla gizli saziş ehtimalı və respublikaçılara dəstək

İlon Maskın "Amerika" partiyasını yaratması ilə bağlı maraqlı şəxsi fərziyyələrimdən biri də onun Donald Tramp və ya Respublikaçı partiya ilə gizli bir razılaşması ola biləcəyidir. Bu fərziyyənin əsasında bir neçə arqument dayanır:

"Böyük Gözəl Qanun" mübahisəsi: Məqalədə qeyd etdiyim kimi, Maskın partiya yaratmaq hədəsi, Trampın mübahisəli "Böyük Gözəl Qanun"u imzalamasından dərhal sonra gəldi. Bu, bir tərəfdən bir reaksiya kimi görünə bilər, digər tərəfdən isə, diqqəti cəlb etmək və partiyanın yaranması üçün qanuni bir səbəb yaratmaq üçün planlaşdırılmış bir ssenari ola bilər. Hər iki tərəf üçün bu mübahisə siyasi səhnədə yer qazanmaq üçün faydalı olub.

Demokratların səslərini bölmək potensialı: Üçüncü partiyaların ABŞ siyasi tarixindəki əsas rolu tez-tez mövcud partiyalardan birinin səslərini bölmək olub. Maskın partiyası, xüsusilə gənc, texnoloji cəhətdən savadlı və mərkəzçi seçiciləri hədəfləyəcək. Bu qrupların əhəmiyyətli bir hissəsi ənənəvi olaraq Demokrat partiyasına səs verir. Əgər "Amerika" partiyası bu seçicilərin bir hissəsini özünə çəkə bilsə, bu, demokratların seçki nəticələrini zəiflədə və respublikaçı namizədlərin qələbə şansını artıra bilər. Bu, bir növ "spoiler" rolunu oynamaq deməkdir. Əgər bu partiya, həqiqətən, Demokratların səslərini bölmək məqsədi güdürsə, Tramp və ya Respublikaçı partiya üçün bu, "qeyri-rəsmi" bir müttəfiqlik demək ola bilər.

Təbii ki, bu, sadəcə bir fərziyyədir və heç bir rəsmi təsdiqi yoxdur. Lakin siyasi strategiya kontekstində, bu cür ssenarilərin nəzərdən keçirilməsi təbiidir. Əgər "Amerika" partiyası kifayət qədər dəstək qazanıb Demokratların səslərini bölərsə, bu, gələcək seçkilərdə Respublikaçılar üçün gözlənilməz bir üstünlük yarada bilər.

İlon Maskın bildirdiyi kimi yaratdığı partiyanın hədəfləri hələlik kiçik olsa belə, gələcəkdə "Amerika" partiyası uğur qazandığı təqdirdə, bu, ABŞ siyasətində dərin iz qoya bilər. Bu, sadəcə üçüncü bir partiyanın yaranması deyil, həm də texnologiyanın, innovasiyanın və müstəqil fikrin siyasi arenada daha böyük çəkiyə malik olduğunu göstərə bilər. Maskın bu cəhdi, Amerikanın uzunmüddətli siyasi gələcəyi üçün ya yeni bir ümid işığı, ya da sadəcə daha bir uğursuz üçüncü partiya cəhdi olacaq, lakin bir şey dəqiqdir. Bu elan ABŞ-nin siyasətində maraqlı və gözlənilməz bir fəslin başlanğıcıdır.

Azadxan Axundov