Sərhədlərin delimitasiyası istiqamətində irəliləyişlər etimad mühitini möhkəmləndirir - TƏHLİL

Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh prosesinin son aylarda əhəmiyyətli dərəcədə irəliləməsi, qarşılıqlı inam və etimadın möhkəmlənməsi həm də sərhədlərin delimitasiya və demarkasiyası sahəsində son iki ildə əldə edilən nəticələrlə şərtlənir.

Delimitasiya prosesi hazırda yalnız xəritələrin dəqiqləşdirilməsi deyil, həm də sülh və etimad quruculuğunun vacib şərtlərindən biri kimi çıxış edir. Bu prosesin gedişatında tərəflərin bir-birinin öhdəliklərini yerinə yetirmələrini müşahidə etmələri, qarşılıqlı şəffaflıq və anlaşma mühiti yaratmaları gələcək sülh sazişinin dayanıqlılığı baxımından həlledici rol oynayır. Bu mənada, Azərbaycan Respublikası ilə Ermənistan Respublikası arasında dövlət sərhədinin delimitasiyası üzrə Dövlət Komissiyasının, habelə delimitasiya və sərhəd təhlükəsizliyi məsələləri üzrə Komissiyanın Qəbələdə keçirilən 12-ci iclası iki ölkə arasında birbaşa siyasi dialoqun yeni mərhələyə keçdiyini göstərir.

Xatırladaq ki, İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra Ermənistanın delimitasiya prosesinə yanaşması reallıqdan uzaq iddialar, əsassız bəyanatlar və süni maneələrlə müşayiət olundu. Ermənistanın işğal dövründə qeyri-qanuni nəzarətində saxladığı ərazilərdən könüllü şəkildə çıxmaqdan yayınması, sərhədlərin dəqiqləşdirilməsi məsələsində manipulyativ mövqe nümayişi prosesin uzanmasının başlıca səbəblərindən idi. 2021-ci ildə Qaragöl istiqamətində süni gərginliyin yaradılması qarşı tərəfin delimitasiya məsələsini “siyasi təsir” vasitəsi kimi istifadə etmək niyyətindən xəbər versə də, bu uğursuz cəhdlər rəsmi Bakının prinsipial mövqeyi qarşısında nəticəsiz qaldı. Azərbaycan tərəfi qətiyyətlə bəyan etdi ki, sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi hüquqi-texniki məsələdir və bu prosesə hansısa üçüncü ölkələri cəlb etmək cəhdləri yolverilməzdir.

Qarabağdakı separatçı rejimin ləğvindən sonra isə Ermənistan yeni geosiyasi reallıqları qəbul edərək, sülh quruculuğu, delimitasiya və demarkasiya istiqamətində konstruktiv mövqe nümayiş etdirməyə, nəhayət, bu il avqustun 8-də Vaşinqtonda Yekun Sülh Sazişi layihəsini paraflamağa məcbur olub. İki ölkənin danışıqlarının son aylarda əhəmiyyətli dərəcədə irəliləməsini alqışlayan bir sıra dövlətlər və beynəlxalq təşkilatlar tərəfləri prosesi sürətləndirməyə, yekun sülh sazişi naminə zəruri siyasi iradə nümayiş etdirməyə çağırırlar. Bu mənada, sərhədlərin delimitasiya və demarkasiyası, kommunikasiyaların bərpası məsələləri ətrafında ikitərəfli danışıqların sürətləndirilməsi yeni geosiyasi reallıqlarla şərtlənir.

Ermənistan tərəfi Azərbaycanla sərhədlərin dəqiqləşdirilməsi, kommunikasiyaların bərpası istiqamətində praktik addımlar atmağın qaçılmaz proses olduğunu qəbul etmək məcburiyyətində qalıb. Delimitasiya komissiyalarının intensiv görüşlərinin təşkili regionu geosiyasi rəqabət meydanına çevirmək istəyən qüvvələrin rəsmi Bakının qətiyyətli, prinsipial mövqeyi qarşısında geri çəkilməsi deməkdir. Azərbaycan son iki ildə sübut edib ki, vasitəçilərsiz də danışıqlar aparmaq və uğurlu nəticələr əldə etmək mümkündür.

Delimitasiya prosesi mürəkkəb, uzun zaman tələb edən texniki prosesdir. Bu istiqamətdə aparılan danışıqların tezliklə yekunlaşması, yekun qərarın verilməsi mümkün olmaya da bilər. Dünya təcrübəsi göstərir ki, bu istiqamətdə müzakirələr bəzən onilliklərlə davam edir. Bu mənada, rəsmi Bakı hesab edir ki, sərhədlərin delimitasiyası prosesi Yekun Sülh Sazişinin imzalanmasından sonra da davam etdirilə bilər.

Ümumilikdə, delimitasiya komissiyasının indiyə qədər keçirilmiş iclasları iki ölkə arasında birbaşa danışıqların, eləcə də mübahisəli məsələlər ətrafında fikir mübadiləsinin aparılması, qərarların qəbulu baxımından səmərəli platforma rolunu oynayıb. Məsələn, 2024-ci il yanvarın 31-də Qazax və Karvansara (İcevan) rayonlarının sərhədində keçirilən Azərbaycan və Ermənistan arasında dövlət sərhədinin delimitasiyası və sərhəd təhlükəsizliyi üzrə dövlət komissiyasının 6-cı iclası iki ölkə arasında danışıqlar prosesinin sürətləndirilməsi, mina xəritələrinin bir qisminin ölkəmizə verilməsi ilə yaddaqalan olub.

2024-cü il aprelin 19-da keçirilmiş Azərbaycanla Ermənistan arasında dövlət sərhədinin delimitasiyası üzrə Dövlət Komissiyasının, eləcə də delimitasiya və sərhəd təhlükəsizliyi məsələləri üzrə Komissiyanın 8-ci görüşündə isə iki ölkə arasında uzun illərdən bəri davam edən gərginliyin azaldılması, yekun sülh sazişi layihəsi üzərində aparılan işin sürətləndirilməsi baxımından mühüm razılaşmalar əldə edilib. Bu razılaşma əsasında delimitasiya prosesinə başlanılması, Qazaxın işğal altında olan 4 kəndinin Azərbaycana qaytarılması beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən dəstəklənib. Əldə olunmuş ikitərəfli razılaşmanın qısa zamanda icrası göstərib ki, hər iki ölkə vasitəçilərin iştirakı olmadan da anlaşa və etimad quruculuğuna xidmət edən mühüm qərarlar verə bilirlər.

Sərhədlərin dəqiqləşdirilməsi və kommunikasiyaların açılması sülh sazişinin əsas elementlərindən olmaqla yanaşı, regionda uzunmüddətli təhlükəsizliyin təmini baxımından da zəruridir. Əldə edilmiş müsbət nəticələrə rəğmən, Ermənistanın hələ də nəzarətdə saxladığı Qazaxın 3, Naxçıvanın 1 kəndinin Azərbaycana qaytarılması məsələsi həllini tapmayıb. Ermənistan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü 86,6 min kvadrat kilometr çərçivəsində tanıdığını dəfələrlə bəyan etməsi fonunda, həmin kəndlərin hələ də geri qaytarılmaması müəyyən haqlı suallar doğurur.

Ümumilikdə, Qəbələdə keçirilən 12-ci görüşün nəticələri göstərir ki, Azərbaycan və Ermənistan arasında delimitasiya və demarkasiya prosesi tədricən irəliləyir və bu proses regionda sülhün və sabitliyin təmin olunmasına real töhfələr verir. Etimadın möhkəmlənməsi istiqamətindəki ardıcıl dialoq, beynəlxalq hüquqa əsaslanan yanaşma sülhün əsas dayaqlarına çevrilir.

MTM Analitik Qrupu