Xankəndidəki hücum sülh prosesini niyə çətinləşdirir? - ARAŞDIRMA

Sentyabrın 14-də Azərbaycanın Xankəndi şəhərində baş verən insident ermənilərə olan inamı bir daha sual altına qoyub. Şəhərin erməni əsilli sakini, 1967-ci il təvəllüdlü Karen Albertoviç Avanesyanın silahlı təxribata cəhd etməsi, Azərbaycan Daxili İşlər Nazirliyinin (DİN) məlumatına görə, polis əməkdaşlarının sayıqlığı sayəsində qarşısı alınıb. Bu hadisə, Qarabağ münaqişəsindən sonra qalan gərginlikləri və potensial təhlükələri bir daha gündəmə gətirib. Analitik baxımdan insidentin səbəbləri fərdi nifrətdən tutmuş xarici qüvvələrin müdaxiləsinə qədər geniş spektrdə dəyərləndirilə bilər.

DİN-in yaydığı məlumata görə, Avanesyan yaşadığı evdən çıxaraq şəhərin yaxınlığındakı meşə massivinə gedib, orada qabaqcadan gizlətdiyi “Kalaşnikov” avtomatını, patronla dolu 4 sandıqçanı və 5 qumbaranı götürüb. O, bu silahlarla Xankəndidə keçirilən tədbir yerinə yaxınlaşmaq istəyərkən polis tərəfindən saxlanılıb. Saxlanılma zamanı Avanesyan üç qumbara ataraq və avtomatdan atəş açaraq müqavimət göstərib. Cavab atəşi nəticəsində yaralanan şəxs tutulub, bir polis əməkdaşı isə xəsarət alıb.

Yayılan görüntülərdə Avanesyanın silahları gizlətdiyi yerdən götürməsi əks olunub. Bu, hadisənin planlaşdırılmış xarakter daşıdığını göstərir. Hazırda Azərbaycan Prokurorluğu və Dövlət Təhlükəsizlik Xidməti tərəfindən birgə istintaq aparılır.

Qeyd edək ki, 2024-cü il martın 22-də Baku TV-yə verdiyi müsahibədə Karen Avanesyan özünü azərbaycanlı kimi təqdim edərək bu torpaqlardan getmək istəmədiyini vurğulamışdı. O, “16 yaşımda Azərbaycan vətəndaşı oldum. Mən Ermənistan vətəndaşı deyiləm. 30 il əvvəl banda bura gəldi, çox insanlar qaçqın oldu. Mən Azərbaycan tarixini yaxşı bilirəm, çünki azərbaycanlıyam” – deyə bildirmişdi. Bu açıqlamalar Avanesyanın özünü Azərbaycan cəmiyyətinə inteqrasiya etmiş biri kimi göstərmək cəhdini əks etdirirdi. Lakin sonrakı hərəkətləri, yəni silahlı təxribata cəhd etməsi həmin bəyanatlarla kəskin ziddiyyət təşkil edir və onun səmimiyyətinə ciddi şübhələr yaradır.

Ermənilərdə azərbaycanlılara qarşı nifrət və düşmənçilik uşaqlıqdan aşılanır və bu, uzun illər təhlükə mənbəyi olaraq qalacaq. Antitürk və anti-Azərbaycan narrativləri, xüsusilə Qarabağ münaqişəsi dövründə güclənərək gənclərə və uşaqlara sistemli şəkildə ötürülüb. Məktəblərdə, mediada və ailə mühitində bu düşmənçilik təbliğatı dərin köklər salıb. Avanesyan kimi şəxslərin bu tərbiyənin məhsulu olaraq hərəkət etməsi regionda sülh və sabitlik üçün ciddi riskdir.

Avanesyanın Baku TV-yə müsahibəsində özünü azərbaycanlı kimi göstərməsi, bu nifrətin gizli şəkildə daşınıb lazım gəldikdə aktivləşdirilməsinin nümunəsi kimi dəyərləndirilə bilər.

Rusiyanın regiondan çıxması (2024) fonunda Moskvanın “yatmış agentlər” vasitəsilə təsirini saxlamaq istəyi də mümkündür. Digər tərəfdən, Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın Qərbə yönəlməsi və Azərbaycanla sülh danışıqları (Zəngəzur dəhlizi, “Tramp Yolu”) prosesini pozmaq üçün də bu tip insidentlərdən istifadə edilə bilər. Rusiya mediasının anti-Azərbaycan kampaniyası və Qarabağ ermənilərinin qayıdışı ilə bağlı iddialar da bu kontekstdə təsadüfi deyil.

Bu insident tək deyil. Oxşar hadisələr əvvəllər də baş verib. Məsələn, 2021-ci il noyabrın 13-də Ermənistan vətəndaşı Norayr Mirzoyan (1975-ci il təvəllüdlü) Şuşa yaxınlığında yerləşən rusiyalı sülhməramlıların və Azərbaycan hərbçilərinin birgə postuna qumbara ataraq terror aktı törətmişdi. Bu hücum nəticəsində Azərbaycan hərbçiləri yaralanmışdı.

Ermənilərin terror fəaliyyəti bir əsrdən artıq tarixə malikdir. 1970–1980-ci illərdə ASALA və JCAG kimi erməni terror təşkilatları dünya miqyasında yüzlərlə terror aktı həyata keçirib. Bu hücumlar Türkiyə, Fransa, ABŞ, Kanada, İsveçrə və digər ölkələrdə baş verib və yüzlərlə qurbanla nəticələnib.

Azərbaycanda isə erməni terroru 1905–1906-cı illərdən başlayaraq 1918-ci il mart soyqırımı, Qarabağ müharibələri dövründə Xocalı soyqırımı kimi faciələrlə davam edib. Müharibə illərində mina terroru, mülki əhaliyə qarşı hücumlar, qatar, metro, avtobus və digər ictimai yerlərdə çoxsaylı terror aktları qeydə alınıb.

Xankəndidə baş verən son insident fərdi nifrətin, yaxud geosiyasi oyunların məhsulu ola bilər. Ermənilərdə uşaqlıqdan aşılanan bu nifrət uzun illər bölgədə təhlükə olaraq qalacaq. Avanesyanın 2024-cü ildə verdiyi müsahibə isə bu nifrətin gizli şəkildə daşınıb, lazım gəldikdə açıq təxribatlara çevrilə biləcəyini göstərir. İstintaq prosesinin nəticələri hadisənin motivlərini ortaya çıxaracaq, amma bir həqiqət dəyişməz qalır: regionda etibar qurmaq hələ də çətin məsələdir.

Azərbaycan tərəfi ehtiyatlı davranmağa üstünlük verir. Davamlı sülh üçün hər iki tərəf dialoqa ehtiyac duyur, lakin bu cür hadisələr bu yolu daha da çətinləşdirir.

 Azadxan Axundov