Azərbaycanın hava məkanı: Müharibənin içində sülh dəhlizi - ARAŞDIRMA

Rusiya və İran üzərindəki hava məkanları təhlükəli zona elan edildiyi bir vaxtda, Azərbaycanın hava dəhlizi Avrasiyanın ən etibarlı tranzit marşrutuna çevrilir. 2025-ci ildə dünyanın diqqəti artıq yalnız cəbhə xəttində baş verənlərə deyil, hava məkanında yaşanan geosiyasi silkələnmələrə yönəlməyə başlayıb. Ukraynanın Rusiyanın dərinliklərinə göndərdiyi dronlar, İsrailin İranın daxilinə endirdiyi aviazərbələr və bu hücumların yaratdığı qeyri-sabitlik regionun hava logistikası üçün kritik nəticələr doğurur.

Bunun fonunda, Cənubi Qafqazda bir hava məkanı Azərbaycan Respublikasının səması xüsusi diqqət çəkir. Bu məkan təhlükəli günlərdə yalnız texniki deyil, həm də siyasi baxımdan sabitliyin rəmzidir.

Rusiya üzərindən uçuşlar azalır – səbəb: dronlar

2024-cü ilin ikinci yarısından başlayaraq Ukrayna Silahlı Qüvvələri tərəfindən həyata keçirilən uzun mənzilli pilotsuz uçuş aparatları Rusiyanın sənaye və hərbi obyektlərinə yönəlməyə başladı. Hücumların coğrafiyası genişlənərək Tatarıstan, Krasnodar, Yaroslavl və hətta Moskva ətrafına qədər çatdı.

Nəticə etibarilə Rusiya hava hücumundan müdafiə sistemləri yüksək hazırlıq rejiminə keçdi, hava məkanında qeyri-sabitlik yarandı. Bir çox beynəlxalq aviaşirkətlər Lufthanza, Emireyts, Finnayr və digərləri Rusiya üzərindən keçən marşrutları ya bağladı, ya da məhdudlaşdırdı.

İran hava məkanı: yeni eskalasiya ocağı

2025-ci ilin yaz və yay aylarında İsrail tərəfindən həyata keçirilən zərbələr İsfahan, Tehran və Xuzistan ətrafındakı hədəflərə yönəlmiş dron və raket hücumları İran hava məkanını risk zonasına çevirdi. Mülki hava nəqliyyatı üçün kritik sayılan Şiraz, Tehran və Bəndər-Abbas hava limanları yaxınlığında hərbi fəallıq kəskin şəkildə artdı. Bu səbəbdən, Avropa ilə Asiya arasında hava yolu ilə əlaqə yaradan şirkətlər üçün İran üzərindən keçmək həm hüquqi, həm də fiziki baxımdan təhlükəli hala gəldi.

Azərbaycan: geopolitik sabitlik və texnoloji üstünlük

Belə bir geosiyasi xaosun ortasında Azərbaycanın hava məkanı fərqli mənzərə təqdim edir.

Bakı üzərindən keçən hava dəhlizi:

• NATO, Avropa İttifaqı və BMT missiyalarının da daxil olduğu çoxsaylı diplomatik və humanitar uçuşlar üçün əsas tranzit rolunu oynayır;

• Qərbi Avropa ilə Orta Asiya arasında yük və sərnişin daşımalarının əsas marşrutlarından birinə çevrilib;

• Təhlükəsizlik göstəricilərinə görə regionun ən sabit hava məkanlarından biridir.

2024-cü ilin yekunlarına əsasən, Azərbaycanın hava məkanı üzərindən həyata keçirilən tranzit uçuşların sayı 120.000-i keçib. Bu, 2023-cü illə müqayisədə 27% artım deməkdir. Bu artımın başlıca səbəbləri – Rusiya və İran üzərindəki risklər fonunda Azərbaycana olan etibarın yüksəlməsidir.

AZANS: Regional hava idarəetməsinin lideri

"Azəraeronaviqasiya" Hava Hərəkəti İdarəsi (AZANS) son illərdə hava məkanının idarə edilməsində beynəlxalq standartlara cavab verən sistemlər tətbiq edib. Süni intellekt texnologiyasına əsaslanan “Sky AI” modulu, Bakı Hava Trafik İdarəetmə Mərkəzində reyslərin optimallaşdırılması və risklərin minimallaşdırılması baxımından böyük irəliləyişlər yaradıb. Azərbaycanın hava məkanının texnoloji və hüquqi baxımdan açıq qalması beynəlxalq aviaşirkətlər üçün mühüm siqnaldır: bu marşrut etibarlıdır, şəffafdır və müdaxiləyə məruz qalmır.

Bölgənin nəfəs yolu

Bakı üzərindən keçən hava dəhlizi bu gün sadəcə uçuş xətti deyil, Avrasiyanın enerji, ticarət və diplomatik “nəfəs yoludur”. Hərbi toqquşmaların artdığı bir dönəmdə sabit hava koridoruna sahib olmaq yalnız iqtisadi fürsət deyil, həm də strateji üstünlükdür. Ukrayna üzərindən keçmək mümkün deyil. Rusiya və İran isə artıq risk zonasındadır. Belə şəraitdə Azərbaycanın hava məkanı həm mülki, həm diplomatik, həm də logistik baxımdan region üçün yeganə balanslaşdırılmış alternativə çevrilib.

Bütün bunlar onu deməyə əsas verir ki, Azərbaycanın sabit hava dəhlizi artıq sadəcə regional deyil, qlobal əhəmiyyət daşıyır. Bu dəhlizin qorunması və inkişaf etdirilməsi təkcə Azərbaycanın deyil, Avropanın, Orta Asiyanın və bütün geosiyasi təchizat zəncirinin marağındadır. Münaqişələr artdıqca, Bakı səması daha çox etibar qazanır.

TƏHLİL ANALİTİK QRUPU