İranın nüvə silahı əldə etməsinin regional və qlobal təhdidləri - TƏHLİL

İranın nüvə silahına sahib olması ehtimalı illərdir beynəlxalq arenada ən narahatverici mövzulardan biridir. Tehranın nüvə proqramının hərbi məqsədlərə yönəldilməsi ilə bağlı narahatlıqlar regionda və dünyada ciddi təhdidlər yaradır. Əgər İran nüvə silahı əldə edərsə, bunun qonşu dövlətlərə və beynəlxalq təhlükəsizliyə təsirləri geniş və dramatik ola bilər.

Qlobal və regional təhlükəsizliyə təsirlər

Nüvə Silahlarının Yayılmaması Müqaviləsi illərdir qlobal təhlükəsizliyin əsas sütunlarından biri olmuşdur. İranın bu müqaviləni pozaraq nüvə silahı əldə etməsi, digər dövlətləri də oxşar yola getməyə sövq edə bilər. Bu, nüvə silahlarının terrorçu qrupların əlinə keçməsi riskini artırar və bütövlükdə qlobal təhlükəsizliyi təhdid edər.

Nüvə silahına sahib olan İran, beynəlxalq arenada daha cəsarətli addımlar ata bilər. Bu, Qərb dövlətləri ilə danışıqlarda və regional məsələlərdə daha sərt mövqe tutmasına səbəb olar. İranın nüvə şantajı vasitəsilə öz maraqlarını irəli sürməsi, qlobal diplomatiyanı çətinləşdirəcək və beynəlxalq əlaqələrdə gərginliyi artıracaq.

Həmçinin, nüvə İran enerji təhlükəsizliyinə də təsir göstərə bilər. İran Fars körfəzindəki neft və qaz yollarını təhdid edərsə, bu, qlobal enerji bazarlarında qiymət artımlarına və təchizat problemlərinə səbəb ola bilər.

İranın nüvə silahına sahib olması, Yaxın Şərq regionunda silahlanma yarışını sürətləndirə bilər. Səudiyyə Ərəbistanı, Türkiyə və Misir kimi regional güclər, İranın nüvə arsenalına qarşı özlərini müdafiə etmək üçün oxşar proqramlara başlaya bilərlər. Bu, regionu daha da qeyri-sabit edəcək və kiçik bir yanlış hesablamanın belə genişmiqyaslı münaqişəyə çevrilmə riskini artıracaq.

İranın nüvə silahı əldə etməsi, Tehranın regional hegemonluq iddialarını gücləndirə bilər. Nüvə imkanları, İranın Suriya, Livan, İraq və Yəməndəki müttəfiqlərinə və proksi qruplarına daha böyük dəstək verməsinə imkan verə bilər. Bu isə regional münaqişələri daha da dərinləşdirərək, Qərb dövlətləri və İsrail ilə gərginliyi artırar. Xüsusilə, İranın İsrailə qarşı ritorikası və nüvə silahı əldə etməsi, iki dövlət arasında hərbi qarşıdurmanı yeni mərhələyə çatdıracaq.

Azərbaycana olan təhdidlər

İranın nüvə silahı əldə etməsi Azərbaycan üçün də bir sıra ciddi təhdidlər yarada bilər ki, bu da İran hakimiyyətinin bəzi dairələrinin təsiri ilə Azərbaycana qarşı hərbi və siyasi təzyiqlərin artmasına səbəb ola bilər.

Daxili sabitliyin pozulması: İranın Azərbaycanda etnik azərbaycanlılara qarşı təzyiqləri və separatçı meylləri dəstəkləməsi ehtimalı var. Nüvə gücünə sahib olan bir İran, Azərbaycanda daxili gərginlikləri qızışdırmaq, dini və etnik əsasda münaqişələri stimullaşdırmaq üçün daha cəsarətli addımlar ata bilər. Bu, Azərbaycanın daxili sabitliyini ciddi şəkildə poza bilər.

Regional nüfuz mübarizəsi: Azərbaycanın strateji coğrafi mövqeyi, onu regional güclər, o cümlədən İran üçün vacib edir. İranın nüvə statusu, onun Cənubi Qafqazda, xüsusilə Azərbaycanda nüfuzunu artırmağa cəhd etməsinə gətirib çıxara bilər. Bu, Azərbaycanın xarici siyasətində manevr imkanlarını məhdudlaşdıra və onu regional güc mərkəzləri arasında seçim etmək məcburiyyətində qoya bilər.

Həmçinin İran, Zəngəzur dəhlizinin açılmasına qarşı çıxmaq üçün hərbi təlimlər keçirir, diplomatik kanallar vasitəsilə narahatlıqlarını ifadə edir və Ermənistanı bu layihəyə razılıq verməməyə təşviq edir. Nüvə silahına malik İran dövləti isə bu mövqeyi daha da sərtləşdirərək, dəhlizin açılma perspektivlərini azalda bilər.

Enerji təhlükəsizliyi: Azərbaycan Avropanın enerji təhlükəsizliyində mühüm rol oynayır. İranın nüvə silahı ilə bağlı yaratdığı qeyri-sabitlik, Azərbaycanın enerji ixracat marşrutlarına (məsələn, TANAP, TAP) təsir edə bilər. Regional münaqişə riski artdıqca, xarici investisiyaların Azərbaycana axını azala və ölkənin iqtisadi inkişafı ləngiyə bilər.

Qaçqın axınları: İranda hərbi qarşıdurma və ya regionda genişmiqyaslı münaqişə ehtimalı, Azərbaycana böyük qaçqın axınlarına səbəb ola bilər. Bu, Azərbaycanın sosial-iqtisadi infrastrukturuna əlavə yük yaradacaq və humanitar böhrana yol aça bilər.

İranın nüvə silahı əldə etməsinin etnik qruplara təsiri

Bundan əlavə, İranın nüvə silahına sahib olması, daxili sabitliyə də təsir edə bilər. Rejim, nüvə statusunu öz legitimliyini gücləndirmək və daxili müxalifəti yatırmaq üçün istifadə edə bilər. Bu, insan haqları pozuntularının artmasına və regiondan qaçqın axınlarının çoxalmasına səbəb ola bilər.

İran müxtəlif etnik və dini qrupların yaşadığı çoxmədəniyyətli bir ölkədir. Farslar əhalinin təxminən 60%-ni təşkil etsələr də, ölkədə sayca ikinci yeri tutan azərbaycanlılar, həmçinin kürdlər, ərəblər, bəluçlar, türkmənlər və digər azsaylı etnik qruplar da yaşamaqdadır. Bu qrupların hər birinin özünəməxsus mədəniyyəti, dili və tarixi var. İranın mərkəzi hökuməti ilə bu etnik qruplar arasında, xüsusilə də dil, mədəniyyət və siyasi hüquqlar mövzusunda uzun illərdir mövcud olan gərginliklər var. Nüvə silahının əldə edilməsi bu dinamikaya müxtəlif yollarla təsir edə bilər:

Nüvə silahına sahib olan bir rejim, özünü daha güclü və toxunulmaz hiss edə bilər. Bu, mərkəzi hökumətin etnik azlıqlara qarşı siyasətini sərtləşdirməsinə gətirib çıxara bilər. Dissident səsləri və muxtariyyət tələblərini daha qəddarcasına yatırmaq üçün nüvə çətiri altında "cəsarətlənə" bilərlər. Bu etnik qrupların daha çox məhdudiyyətlərlə üzləşməsinə, mədəni və siyasi hüquqlarının daha da pozulmasına səbəb ola bilər.

Rejimin nüvə gücünə sahib olması, etnik azlıqların hüquqları uğrunda mübarizə aparan daxili müxalif qrupların ruhdan düşməsinə səbəb ola bilər. Onlar rejimin daha da zəifləyəcəyinə dair ümidlərini itirə bilərlər.

Nüvə proqramının yaratdığı gərginliklər və regional təhdidlər beynəlxalq diqqətin əsasən İranın nüvə fəaliyyətlərinə yönəlməsinə səbəb ola bilər. Bu isə İrandakı insan haqları pozuntularının və etnik azlıqların problemlərinin beynəlxalq gündəmdə arxa plana keçməsinə gətirib çıxarar. Bu vəziyyət, etnik qrupların öz hüquqlarını beynəlxalq səviyyədə müdafiə etmək imkanlarını məhdudlaşdırar.

Nəticə olaraq vurğulamaq lazımdır ki, İranın nüvə silahına sahib olması, Yaxın Şərqdə dərin və uzunmüddətli qeyri-sabitliyə, regional silahlanma yarışına və beynəlxalq hüququn pozulmasına səbəb ola bilər. Bu ssenarinin qarşısını almaq üçün beynəlxalq ictimaiyyət, xüsusilə ABŞ, Avropa ölkələri, Rusiya və Çin, diplomatik yollarla İranı nüvə proqramını tamamilə tərk etməyə məcbur etməlidir. İranın nüvə silahı əldə etməsinin qarşısı alınmalıdır ki, regionda və dünyada sülh və təhlükəsizlik qorunsun.

Azadxan Axundov