İsrail-İran toqquşması və Azərbaycanın geosiyasi sınağı - TƏHLİL

İsrailin son hava zərbələri (13 iyun 2025)

İsrail Hava Qüvvələrinin “Operation Rising Lion” (“Am KeLavi”) əməliyyatı çərçivəsində 13 iyun 2025 tarixində İranın bir neçə şəhərində strateji hədəflər vuruldu. 

• Natanz – əsas uran ayırma mərkəzi, yeraltı zavodu daxil olmaqla “nüvənin əsas hədəfi” olaraq göstərildi.

• Tehran – İnqilab Keşikçiləri Qvardiyasının qərargahı və yüksək rütbəli komandanlıq məntəqələri, həmçinin bombardman nəticəsində bir neçə nüvə elmi lideri, o cümlədən Hüseyin Salami və digər yüksək rütbəli  şəxslər öldürüldü. 

• Ballistik raket sistemləri və hava müdafiə infrastrukturu – S‑300 tipli obyektlər də daxil edildi, ciddi zərər aldı.

• Mülki obyektlər – İranın dövlət agentlikləri yaşayış bölgələrində, o cümlədən Təbriz və Tehranda həlak olanlar və dağıntılar barədə xəbər verdi. 

İranın gözlənilən cavabı

Rəsmi Tehran bu əməliyyatı “müharibə aktı” hesab edir və “acı və dağıdıcı cavab” veriləcəyini bəyan edir. 

Ən çox ehtimal olunan cavab ssenariləri isə bunlardır:

Raket və dron hücumları – ABŞ və İsrailə qarşı regiondakı bazalara, o cümlədən Körfəz boyunca, Hürmüz Boğazı neft infrastrukturlarına qarşı;

Proksi qüvvələr vasitəsilə hücumlar – İsrailə və Qərb hədəflərinə qarşı Hizbullah, Husi və iraqlı polislər vasitəsilə koordinasiyalı əməliyyatlar;

Hibrid təhdidlər – İran kiberhücumlar, GPS pozuntuları, sərhəd gərginliyi və informasiya savaşları ilə cavab verə bilər.

Azərbaycan üçün risk yanaşması

1. Geoiqtisadi risklər

İran hava məkanının bağlanması və ya təhlükəli zona hesab edilməsi “Orta Dəhliz” və “Şimal-Cənub” marşrutlarına ciddi zərbə vura,  tranzit gəlirlərində azalma və logistika qarantilərində zəifləmə ehtimalını artıra bilər.

2. Geosiyasi və təhlükəsizlik riski

İran özünün və ya proksi qüvvələrin Azərbaycana qarşı hibrid hücumları, kiber və sərhəd insidentləri, casus şəbəkələrinin hərəkətlənməsi və dini radikalizmin təşviqi ehtimallarını artıra bilər.

3. Diplomatik sıxışdırma

Regionda kəskinləşən geosiyasi münaqişə Azərbaycanın neytral mövqeyini zərər verə bilər. Beynəlxalq oyunçular neytrallıq tələb edə bilər ki, bu da balanslı siyasəti qorumağı çətinləşdirər.

Azərbaycan hansı addımları atmalıdır?

• Təhlükəsizlik: Erkən xəbərdarlıq sistemi – raket, dron, kiber və sərhəd insidentlərinə qarşı hazırlıq;

• Diplomatiya: Müstəqil və neytral kommunikasiya; Azərbaycanda region münaqişəsinin aktoru olmadığımız arqumentini gücləndirmək;

• İqtisadiyyat və transit: Alternativ marşrutlar – Xəzər–Rusiya, Türkiyə istiqamətlərinin aktivləşdirmək;

• İctimai kommunikasiyalar: Dezinformasiyaya qarşı qorunma, ictimai immuniteti gücləndirmək.

Bütün bunlar göstərir ki, İsrailin son zərbələri (13 iyun 2025) İranın nüvə infrastrukturu və hərbi obyektlərinə yönəlib, bu isə qarşılıqlı acı və dağıdıcı cavabın gələcəyinə dair aydın siqnallardır. İranın geniş cavab verməsi ehtimalı regiona, o cümlədən Azərbaycana təkan dalğaları gətirə bilər. Azərbaycan strateji hazırlıq, şaxələnmiş diplomatik manevr və təhlükəsizliyini artırmalıdır.

Rəşad Kərimov