Paşinyanın Moskva mesajı: dəmir yolları üzərindən Bakı ilə mümkün yaxınlaşma - ŞƏRH

Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Rusiyanın Azərbaycan və Türkiyə istiqamətində dəmir yolu xətlərinin tikintisi məsələsini yenidən gündəmə gətirib. Dünən Sankt-Peterburqda Rusiya Prezidenti Vladimir Putinlə ikitərəfli görüş zamanı Paşinyan bu təşəbbüsü şəxsən qaldırıb. Onun sözlərinə görə, Azərbaycanla əlaqə yaratmaq üçün Ermənistanın İcevan və Yerasx rayonlarında, Türkiyə ilə əlaqə üçün isə Ahurik istiqamətində yeni dəmir yolu xətlərinə ehtiyac var.

Paşinyan bildirib ki, sərhədlərin açılması ilə bağlı hələlik siyasi qərar mövcud deyil, lakin bu istiqamətdə “aktiv proseslər” gedir. Vladimir Putin isə Ermənistanın sərhədlərinin açılması ilə bağlı yeni nəqliyyat marşrutlarının yaradılmasının müzakirə oluna biləcəyini qeyd edib.

Paşinyanın bu məsələni yenidən və məhz Rusiya Prezidenti ilə birbaşa görüşdə qaldırması Ermənistanın mövcud geosiyasi vəziyyətinin nə qədər mürəkkəb olduğunu açıq şəkildə göstərir. Ermənistan uzun illərdir regional kommunikasiya layihələrindən kənarda qalıb, quru sərhədlərinin böyük hissəsi bağlıdır və bu vəziyyət ölkənin iqtisadi inkişafını ciddi şəkildə məhdudlaşdırır. Paşinyan yaxşı anlayır ki, Azərbaycan və Türkiyə ilə real nəqliyyat və iqtisadi əlaqələr qurulmadan bu blokadadan çıxmaq və dayanıqlı inkişaf mümkün deyil.

Lakin burada vacib bir məqam da nəzərə alınmalıdır. Keçmiş hakimiyyətlərin siyasəti nəticəsində Ermənistanın bir sıra strateji obyektləri, o cümlədən dəmir yolu infrastrukturu faktiki olaraq Rusiyanın nəzarətinə keçib. Məhz bu səbəbdən Paşinyan prosesi Moskvanın iştirakı olmadan irəli aparmağın mümkünsüz olduğunu anlayır və təşəbbüsü birbaşa Kremlə ünvanlayır. Bu tələskənlik eyni zamanda daxili siyasi amillərlə də bağlıdır. Ermənistan cəmiyyətində sosial-iqtisadi vəziyyətdən narazılıq artır, hökumət isə ictimaiyyətə gələcəyə dair konkret və ümidverici layihələr təqdim etmək məcburiyyətində qalır.

Ermənistanın dövlət büdcəsi və ümumi maliyyə imkanları bu miqyasda infrastruktur layihələrinin müstəqil şəkildə həyata keçirilməsi üçün kifayət etmir. Dəmir yolu tikintisi təkcə maliyyə resursları deyil, həm də uzunmüddətli strateji planlama, regional təhlükəsizlik zəmanətləri və siyasi sabitlik tələb edir. Paşinyanın Rusiyaya müraciəti əslində etirafdır ki, Ermənistan nə iqtisadi, nə texniki, nə də siyasi baxımdan bu layihəni təkbaşına reallaşdıra biləcək durumda deyil. Digər tərəfdən, ABŞ və ya Qərb şirkətlərinin bu cür layihələrdə iştirakı Rusiya ilə münasibətlərdə əlavə gərginlik yarada bilər. Paşinyanın “çoxlu nüanslar” ifadəsi də məhz bu risklərə işarə edir.

Ermənistanda mövcud dəmir yolu infrastrukturunun “Cənubi Qafqaz Dəmir Yolu” QSC vasitəsilə Rusiyanın nəzarətində olması Paşinyanın manevr imkanlarını daha da məhdudlaşdırır. Yeni xətlərin də Rusiya tərəfindən tikilməsi və idarə olunması Kremlin regiondakı iqtisadi və siyasi təsirini gücləndirəcək. Bu baxımdan Moskva üçün söhbət təkcə nəqliyyat layihəsindən deyil, Cənubi Qafqazda mövqelərini qorumaq və möhkəmləndirmək imkanından gedir.

Layihənin Azərbaycanla münasibətlərə mümkün təsiri xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Əgər dəmir yollarının açılması Azərbaycanın suverenliyi, təhlükəsizlik maraqları və qarşılıqlılıq prinsipi əsasında həyata keçirilərsə, bu, regionda nəqliyyat kommunikasiyalarının bərpası baxımından müsbət addım ola bilər. Azərbaycan üçün əsas prioritetlər marşrutlar üzərində tam nəzarət, təhlükəsizlik mexanizmləri və balanslı iqtisadi faydanın təmin edilməsidir. Ermənistanın bu təşəbbüsü daha çox məcburiyyət fonunda irəli sürməsi Bakıda ehtiyatla qarşılanır, lakin uzunmüddətli perspektivdə iqtisadi əlaqələrin bərpası qarşılıqlı asılılığı artıraraq siyasi gərginliyin azalmasına töhfə verə bilər.

Kommunikasiyaların açılması və nəqliyyat dəhlizlərinin işə düşməsi Cənubi Qafqazda uzunmüddətli sülhə doğru atılan real və praktik addım kimi qiymətləndirilə bilər. İqtisadi əlaqələrin bərpası, ticarət və logistika imkanlarının genişlənməsi region ölkələri arasında qarşılıqlı asılılığı artıraraq münaqişə risklərini azaldır və dialoq üçün daha əlverişli mühit yaradır. Bu proses təkcə iqtisadi dividendlər deyil, eyni zamanda siyasi etimadın formalaşması baxımından da mühüm əhəmiyyət daşıyır.

Lakin kommunikasiyaların açılması sülhün avtomatik təminatı demək deyil. Bunun üçün tərəflərin siyasi iradəsi, razılaşdırılmış yanaşma və aydın yol xəritəsi vacibdir. Əgər dəhlizlərin fəaliyyəti region dövlətlərinin maraqları balanslaşdırılmaqla və qarşılıqlı hörmət prinsipi əsasında qurularsa, bu, Cənubi Qafqazda sabitliyin möhkəmlənməsinə və sülh prosesinin dərinləşməsinə ciddi töhfə verə bilər.

Ümumilikdə, Paşinyanın bu təşəbbüsü Ermənistanın mövcud iqtisadi və geosiyasi məhdudiyyətlərindən irəli gəlsə də, eyni zamanda Azərbaycanla münasibətlərdə müsbət istiqamətdə atıla biləcək addım kimi də dəyərləndirilə bilər. Kommunikasiyaların bərpasına yönəlmiş bu yanaşma Ermənistanın regionda formalaşmış yeni reallıqları mərhələli şəkildə qəbul etdiyini və əməkdaşlıq imkanlarını nəzərdən keçirməyə başladığını göstərir. Əgər bu proses qarşılıqlı maraqlar, suverenlik prinsipləri və bərabərhüquqlu əməkdaşlıq əsasında davam etdirilərsə, layihə təkcə iqtisadi deyil, həm də siyasi baxımdan regionda münasibətlərin normallaşmasına xidmət edən mühüm mexanizmə çevrilə bilər.

Hikmət Həsənov