Şərqi Avropada geosiyasi balans: Aİ-nin Müdafiə və Koordinasiya Zirvəsi - ŞƏRH

Dekabrın 16-da Helsinkidə keçiriləcək Şərq Cəbhəsi Zirvə Toplantısı Aİ-nin Rusiya ilə sərhəddə yerləşən ölkələrinin müdafiə və təhlükəsizlik strategiyasını koordinasiya etmək məqsədini daşıyır. Toplantıda İsveç, Polşa, Baltikyanı ölkələr (Latviya, Litva, Estoniya), Rumıniya və Bolqarıstan iştirak edəcək. Zirvənin əsas məqsədi Aİ daxilində ortaq müdafiə siyasətini formalaşdırmaq və sərhəd ölkələrinin təhlükəsizliyini təmin etməkdir. Finlandiyanın Baş naziri Petteri Orpo toplantının motivini belə izah edib ki, Rusiya “bu gün, sabah və uzunmüddətli perspektivdə təhlükə yaradır”.

Region baxımından bu zirvə kritik əhəmiyyət kəsb edir. Ukraynada davam edən müharibə və Baltikyanı ölkələrdəki hərbi aktivlik Rusiya təhdidinin real olduğunu göstərir. Baltikyanı ölkələr və Polşa NATO çərçivəsində uzun müddətdir müdafiə əməkdaşlığı aparırlar, lakin Aİ səviyyəsində ortaq hərbi və təhlükəsizlik strategiyasının hazırlanması region üçün əlavə güvənlik qatını təmin edir. İsveçin iştirak etməsi də strateji baxımdan önəmlidir, çünki ölkə NATO üzvü olmasa da, Aİ və NATO ilə təhlükəsizlik sahəsində yaxın əməkdaşlıq göstərir. Zirvə həm də Rusiya üçün diplomatik mesajdır: Aİ sərhəd ölkələrinin müdafiəsini gücləndirir və qarşılıqlı təhlükəsizlik tədbirlərini koordinasiya edir.

Rusiya-Aİ münasibətləri kontekstində bu zirvə bir neçə nəticəyə səbəb ola bilər. Birincisi, Aİ-nin sərhəd ölkələrinin müdafiə planlarını gücləndirməsi Moskva tərəfindən təhdid kimi qəbul edilərək gərginliyin artmasına səbəb ola bilər. İkincisi, Aİ daxilində təhlükəsizlik siyasətinin gücləndirilməsi və NATO ilə koordinasiyanın artırılması regionda strateji balansın qorunmasına xidmət edir. Üçüncüsü, diplomatik və iqtisadi dialoq saxlanılsa da, Aİ-nin sərhəd ölkələrinə dəstəyinin möhkəmlənməsi uzunmüddətli perspektivdə Rusiyanın hərbi və siyasi mövqeyinə təsir göstərəcək.

Regiona təsirləri konkret olaraq belədir: Baltikyanı ölkələr və Polşada müdafiə xərcləri və hərbi təlimlər artır, sərhəd nəzarəti güclənir; Rumıniya və Bolqarıstanda Qara dəniz sahilinin təhlükəsizliyi təmin edilir və NATO-nun regional mövcudluğu dəstəklənir; İsveç isə Baltik və Şimal dənizi bölgəsində Aİ və NATO ilə əməkdaşlığını möhkəmləndirir.

Nəticə etibarilə, zirvə Avropa üçün Rusiya ilə sərhədlərdə kollektiv müdafiəni gücləndirmə, hərbi koordinasiyanı artırma və regionun geosiyasi stabilliyini qismən təmin etmə məqsədini daşıyır. Eyni zamanda, Rusiya-Aİ münasibətlərində gərginliyin qalması riski hələ də mövcuddur, lakin Aİ sərhəd ölkələrinin təhlükəsizliyini təmin etməkdə daha qəti mövqe sərgiləyir.

Hikmət Həsənov