Türkiyə yeni təhlükəsizlik arxitekturası qurur - MƏQALƏ

Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin Afrin, Rasulayn və Hələbin şimalından eyni vaxtda Suriya ərazisinə daxil olması regiondakı status-kvonun yenidən qurulmasına işarə edir. İrəliləyişin əsas hədəfi kimi Menbiç xəttinin önə çıxması həm Ankara, həm də bölgə gücləri üçün strateji əhəmiyyət daşıyır. Paralel olaraq, Dəməşq hökumətinin Suriya Demokratik Qüvvələrinin (SDQ) nəzarətində olan Deyr əz-Zor bölgəsinə artilleriya və PUA dəstəyi ilə qoşun transfer etməsi Suriyada yeni güc qarşıdurmasının formalaşdığını göstərir. Bu proses təkcə lokal hərbi əməliyyat deyil, Rusiya, ABŞ, İran və bölgədəki kürd aktorlarının maraqlarını toqquşduran mürəkkəb geosiyasi düyündür.

Türkiyənin Afrin, Rasulayn və Hələbin şimalından eyni vaxtda irəliləməsi bir neçə məqsədə xidmət edir. Birinci məqsəd Menbiçin nəzarətə götürülməsidir. Menbiç 2016-cı ildən bəri Ankara üçün “qırmızı xətt” sayılır. Burada YPG/SDQ-nin mövcudluğu, ABŞ–Rusiya koordinasiyası və ərəb–kürd demoqrafik balansının dəyişməsi Türkiyənin təhlükəsizlik narahatlıqlarının mərkəzində dayanır. Menbiçə doğru irəliləyişin əsas məntiqi Suriyanın şimalında birləşmiş təhlükəsizlik zolağı yaratmaq, PKK/YPG-nin “kantonlararası əlaqəsini kəsmək” və gələcək siyasi danışıqlarda hərbi mövqeləri gücləndirməkdir.

Bununla yanaşı, Ankara Afrin–Rasulayn xəttində koordinasiyalı əməliyyatlar həyata keçirməyə çalışır. Türkiyə 2018-ci və 2019-cu illərdəki əməliyyatlarla bu bölgələrdə möhkəm hərbi infrastruktur formalaşdırıb. Yeni hərbi fəallıq həmin zonaların genişləndirilməsi, logistika xəttinin təhlükəsizliyi və “tampon zona” strategiyasının daha da dərinləşdirilməsi məqsədi daşıyır. Hələbin şimalında mövqe üstünlüyü əldə etmək isə digər əsas hədəflərdəndir. Bu istiqamət həm Rusiya, həm də İran qüvvələrinin artan varlığı səbəbindən ən həssas bölgələrdən biridir. Türkiyənin buraya daxil olması Rusiya ilə tənzimlənmiş qarşıdurma mexanizmlərini qorumağa, İranın şiə könüllülərinin dəhlizini məhdudlaşdırmağa və Hələb–Azaz xətti boyunca təzyiqi balanslaşdırmağa xidmət edir.

Suriya ordusunun SDQ-nin nəzarətindəki Deyr əz-Zora artilleriya və PUA dəstəyi ilə qoşun toplaması isə Ankaranın addımına birbaşa cavab deyil; proses daha mürəkkəb geosiyasi kontekstdə baş verir. ABŞ-ın Suriyadakı hərbi iştirakının azaldılacağına dair siqnallar Dəməşqi hərəkətə gətirir. SDQ ABŞ-dan zəif siqnal aldığı anda Dəməşq bölgəni geri qaytarmağa çalışır və SDQ-nin siyasi “təhvil planları” gündəmə gəlir. İran üçün Deyr əz-Zor yalnız neft yataqları ilə məhdudlaşmır — bu bölgə İraqdan Livana uzanan şiə quru dəhlizinin mərkəzi halqasıdır. Dəməşqin qoşun artırması həm İsrailin hava hücumlarına cavab vermək, həm SDQ-ni danışıqlara məcbur etmək, həm də bölgəni mərkəzi hökumətin nəzarətinə qaytarmaq məqsədi daşıyır. SDQ eyni anda Türkiyənin, Dəməşqin və İranın təzyiqi altında qalır və bu dinamika SDQ-ni “mərkəzləşdirilmiş idarəçiliyə qayıdışa” zorlayır, ABŞ-ın zəifləyən təsirini kompensasiya edir.

Bu prosesdə Rusiyanın rolu xüsusi çəkidədir. Moskva həm Türkiyə, həm də Dəməşqlə paralel danışa bilən yeganə böyük gücdür. Rusiya Türkiyənin Menbiçə yönəlməsinə tam qarşı deyil, çünki YPG/SDQ ABŞ-ın əsas tərəfdaşıdır və bu gücün zəifləməsi Moskvanın strateji maraqlarına uyğundur. Eyni zamanda, Türkiyə ilə koordinasiya Rusiyaya əlavə təsir aləti qazandırır.

Mövcud situasiya Türkiyə ordusunun hazırkı hərəkətinin böyükmiqyaslı əməliyyatın başlanğıcı ola biləcəyini göstərir. Rusiya “yaşıl işıq” verərsə, Menbiçin bir hissəsinin Türkiyə nəzarətinə keçməsi ehtimaldan kənar deyil. Deyr əz-Zorda artan təzyiq isə SDQ-nin müəyyən əraziləri Dəməşqə təhvil verməsi ilə nəticələnə bilər. Beləliklə, Suriyada yeni hərbi-siyasi balans formalaşır. Türkiyənin üç istiqamətdən Suriyaya daxil olması və Dəməşqin eyni anda SDQ ərazilərinə qoşun transfer etməsi göstərir ki, ölkə daxilində güc mərkəzləri sürətlə dəyişir. Bu dinamika Türkiyənin öz təhlükəsizlik arxitekturasını yenidən qurması ilə xarakterizə olunur. Yaxın həftələrdə Menbiç, Deyr əz-Zor və Hələbin şimalı Suriyanın siyasi gələcəyini müəyyənləşdirəcək əsas cəbhələrə çevriləcək. Bu proses yalnız lokal qarşıdurma deyil, həm də regional güc balansının növbəti mərhələsinin başlanğıcıdır.

MTM Analitik Qrupu