Avropada qaz oyunları - Macarıstan və Slovakiya narazıdır - ŞƏRH

Macarıstan və Slovakiya hakimiyyəti Brüsselin Rusiya qazı və neftinin Avropaya tədarükünü qadağan etmək qərarına qarşı Avropa Ədalət Məhkəməsində iddia qaldırmaq niyyətindədir. Artıq hüquqi prosedurlar başlayıb və macarlar qadağa ilə bağlı son səsvermə keçirildikdən sonra iddialarını qaldıracaqlar. Daha əvvəl Slovakiyanın Baş naziri Robert Fiko açıq şəkildə ölkəsinin "Avropa bürokratlarının ideoloji qərarları"na görə pul ödəməyəcəyini bildirib. O xatırlatmışdı ki, Avropa Komissiyası ilin əvvəlində Slovakiyaya sığorta, yəni təzminat və alternativ təchizat vəd edib. İndi isə Aİ-də əksəriyyət Rusiya qazının siyasi rədd edilməsinə səs verir və periferik iqtisadiyyatların səssizcə uyğunlaşması gözlənilir.

Bu addımın arxasında həm iqtisadi, həm enerji təhlükəsizliyi, həm də siyasi səbəblər dayanır. Hər iki ölkə uzun illərdir Rusiyanın enerji resurslarına yüksək səviyyədə bağlı olduğundan qadağanın tətbiqinin daxili bazarlarında ciddi təzyiq yaradacağını düşünürlər. Xüsusilə Macarıstanın boru kəmərləri əsasən Rusiya ilə inteqrasiya olunmuş formada fəaliyyət göstərdiyi üçün qısa müddətdə alternativ mənbələrə keçmək texniki və maliyyə baxımından çox çətin görünür. Onların arqumentinə görə, Brüsselin qərarı real enerji təhlükəsizliyini təhdid edir və bu səbəbdən məhkəməyə müraciət legitim müdafiə addımıdır. Bu prosesin pərdəarxasında suverenlik məsələsi də dayanır. Macarıstan və müəyyən mənada Slovakiya hesab edir ki, enerji siyasəti milli dövlətlərin nəzarətində olmalıdır və Aİ-nin bu sahədə məcburi kvotalar və qadağalar tətbiq etməsi üzv ölkələrin qərarvermə səlahiyyətlərini məhdudlaşdırır. Bu arqument təkcə enerji ilə bağlı deyil, ümumilikdə Brüsselin getdikcə daha mərkəzləşdirilmiş siyasətlər yürütməsinə qarşı bir etiraz forması kimi də qiymətləndirilə bilər. Eyni zamanda bu mövqe daxili siyasətdə hökumətlərin elektorata “öz milli maraqlarını qorumağa çalışan lider” imici verməsi üçün də istifadə olunur.

Aİ üçün isə bu gərginlik bir sıra problemlər yarada bilər. Enerji yanaşmalarında belə dərin fikir ayrılığı blok daxilində parçalanma riskini artırır. Əgər məhkəmə prosesi nəticəsində Macarıstan və Slovakiya güzəşt əldə etsələr, bu digər ölkələrə də analoji istisnalar tələb etmək üçün əsas verər və birliyin ortaq enerji strategiyası real effektivliyini itirər. Digər tərəfdən proses uzun çəkərsə, enerji keçidi ilə bağlı investisiyalar, bazar planlaması və qiymət sabitliyi ciddi qeyri-müəyyənliklərlə üzləşər. Bu isə həm enerji şirkətlərinin, həm sənaye sektorunun, həm də istehlakçıların üzərində əlavə yük yaradar. Bu vəziyyət həmçinin Avropanın siyasi vahidlik prinsipinə də təsir edə bilər. Qərbi Avropanın əksər ölkələri Rusiyadan enerji asılılığının təhlükə olduğunu və tədricən dayandırılmasının zəruri olduğunu düşünür. Şərqi və Mərkəzi Avropadakı bəzi dövlətlər isə keçidin daha yavaş aparılmasını tələb edir. Bu ziddiyyət Aİ-nin geosiyasi mövqeyində çatlar yarada, birlik daxilində koordinasiyanı zəiflədə bilər.

Alternativ çıxış yolları da mövcuddur. Aİ istər Macarıstan, istər Slovakiya üçün daha uzun keçid dövrü və xüsusi istisna mexanizmləri tətbiq edə bilər. Bu müddət ərzində əlavə maliyyə dəstəyi və infrastruktur investisiyaları hesabına bu ölkələrin digər mənbələrə yönəlməsi mümkün ola bilər. Digər bir ssenari qaz və neft tədarük marşrutlarının yenidən qurulması, şəbəkələrin fərqli regionlarla birləşdirilməsi və regional enerji paylaşım mexanizmlərinin möhkəmləndirilməsidir. Aİ həmçinin daha güclü LNG infrastrukturu quraraq ABŞ, Norveç, Qətər kimi ölkələrdən idxalı artırmaqla asılılığı azaltmağa çalışa bilər. Nəticə olaraq, Macarıstan və Slovakiyanın məhkəməyə müraciəti təkcə iki ölkənin narazılığı deyil, Aİ-nin enerji siyasətində qarşıdakı illərdə daha sərt şəkildə görünəcək struktur dəyişikliklərinin xəbərçisidir. Bu çətinliklər həm blok daxilində siyasi münasibətləri sınayacaq, həm də Avropanın enerji sisteminin gələcəyini müəyyənləşdirəcək. Avropa eyni anda həm təhlükəsizlik, həm iqtisadi sabitlik, həm də siyasi birliyi qorumağa çalışır və bu üç məqsədin optimal balansını tapmaq gələcək mərhələdə əsas çağırış olacaq.

Hikmət Həsənov