Azərbaycan ixracında yeni artım dalğası - TƏHLİL

Son aylarda Azərbaycanın ixrac göstəricilərində müşahidə edilən artım iqtisadiyyatın həm neft-qaz, həm də qeyri-neft sektorlarında paralel canlanmanı ortaya qoyur. Neft ixracında sabit dinamika fonunda kənd təsərrüfatı məhsullarının, xüsusilə pomidorun ixracında nəzərəçarpan yüksəliş qeydə alınır. Bu vəziyyət ölkənin ixrac strukturunun tədricən diversifikasiya olunduğunu göstərir və 2025-ci ilin statistikası Azərbaycanın daha balanslı ixrac modelinə doğru irəlilədiyini təsdiqləyir.

Azərbaycan İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzinin (İİTKM) “İxrac icmalı”na əsasən, 2025-ci ilin yanvar–sentyabr aylarında qeyri-neft ixracının dəyəri ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 7,7% artaraq 2,6 milyard ABŞ dollarına çatıb. Bu isə Azərbaycanın yalnız neft-qaz sektoruna söykənməkdən uzaqlaşdığını göstərir.

Qeyri-neft ixracında kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsulları xüsusi paya malikdir. 2025-ci ilin ilk doqquz ayında bu kateqoriya üzrə ixrac 20,5% artaraq 841,4 milyon dollara yüksəlib. Meyvə-tərəvəz, şəkər, pambıq iplik kimi məhsullar üzrə artım əlamətdardır.

Son dövrün ən diqqətçəkən göstəricisi pomidor ixracında müşahidə edilən ciddi artımdır. 2025-ci ilin yanvar–oktyabr aylarında:

146,3 min ton pomidor ixrac edilib,

ixracın ümumi dəyəri 159,7 milyon ABŞ dolları təşkil edib.

Bu, ötən illə müqayisədə həcm üzrə 23,1 %, dəyər üzrə isə 12,5 % artım deməkdir. Pomidor ixracındakı bu yüksəliş regionlarda istehsalın genişlənməsi, yeni istixanaların işə düşməsi və ixrac bazarlarına çıxış imkanlarının yaxşılaşması ilə bağlıdır.

Neft-qaz sektoru 2025-ci ildə də öz sabit xəttini qoruyub. Gömrük statistikasına əsasən, ilin ilk 10 ayında Azərbaycandan 20,8 milyon ton xam neft və neft məhsulları ixrac olunub və bunun dəyəri 10,9 milyard dollar təşkil edib. Neft ixracının qorunması ilə yanaşı qeyri-neft sektorunun böyüməsi ixrac portfelində daha balanslı struktur yaradır.

Qeyri-neft ixracındakı yüksəliş bir sıra müsbət sosial və iqtisadi nəticələr doğurur. Fermerlərin gəlirləri artır, regionlarda məşğulluq genişlənir, kənd təsərrüfatında aktivlik yüksəlir. Bu, uzunmüddətli dövrdə kənd yerlərində rifahın artmasına xidmət edir. Eyni zamanda, qeyri-neft ixracı ölkənin ticarət balansını sabitləşdirir və neft qiymətlərindəki dalğalanmaların iqtisadiyyata təsirini zəiflədir.

Bununla belə, ixrac strukturunun tam diversifikasiyası üçün hələ də vacib məsələlər qalır. Kənd təsərrüfatı məhsullarının keyfiyyət standartlarına uyğunluğu, logistikanın təkmilləşdirilməsi, sertifikatlaşdırmanın gücləndirilməsi, yeni bazarların açılması və qeyri-neft sektoruna yönələn investisiyaların artırılması bu prosesin davamlılığını təmin edə bilər. Neft gəlirlərinin səmərəli idarə edilməsi və qeyri-neft sahələrinə yönləndirilməsi də iqtisadi dayanıqlığın əsas şərtlərindən biridir.

2025-ci ilin rəqəmləri göstərir ki, Azərbaycan ixrac modelində növbəti inkişaf mərhələsinə qədəm qoyub. Neft-qaz ixracı hələ də aparıcı mövqedə olsa da, qeyri-neft ixracı xüsusilə kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsulları dinamik şəkildə artaraq ölkənin ixrac portfelini genişləndirir. Bu tendensiya davam etdirilərsə, yaxın illərdə Azərbaycan daha rəqabətqabiliyyətli, daha davamlı və daha balanslı ixrac iqtisadiyyatına sahib ola bilər.

Hikmət Həsənov