Tarixi ənənə pozuldu: 67 ildən sonra Fransa dərin siyasi böhranla üzləşib - TƏHLİL

Fransa siyasi həyatında son günlər baş verənlər ölkənin V Respublika tarixində mühüm dönüm nöqtəsi kimi dəyərləndirilə bilər. Baş nazir Fransua Bayru hökumətinə qarşı keçirilən etimad səsverməsinin nəticələri ölkənin həm siyasi dairələrində, həm də cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrində ciddi müzakirələr doğurub. Çünki Bayru hökuməti Milli Assambleyanın 364 deputatının səsi ilə azlıq hökuməti kimi fəaliyyətini davam etdirmək imkanından məhrum edilib. Onun lehinə cəmi 19 deputat səs verib, 25 deputat isə bitərəf mövqe tutub.

Bu, yalnız bir hökumətin süqutu deyil, həm də Fransada siyasi mədəniyyətin yeni mərhələyə qədəm qoymasının əlaməti kimi qəbul olunur.

Fransa 1958-ci ildən etibarən, yəni Şarl de Qollun rəhbərliyi ilə V Respublikanın əsaslarının qoyulmasından sonra siyasi sabitliyi nisbətən qoruyub. Bu konstitusiya modeli daim güclü prezident institutunu önə çıxarıb və hökumətlərin uzunömürlülüyünü təmin edib. Lakin indi Bayru hökumətinin etimadsızlıq səsverməsində uduzması həmin tarixi ənənənin pozulması anlamına gəlir. Əslində, bu hadisə Fransanın son onilliklərdə üzləşdiyi sosial-iqtisadi böhranların, siyasi parçalanmaların və elektoratın radikallaşmasının təzahürüdür.

Bayru hökumətinin süqutunu bir neçə amillə izah etmək olar. İlk növbədə, bu hökumət azlıq hökuməti kimi formalaşmışdı. Yəni, Assambleyada əksəriyyətə söykənməyən kabinetin hər addımı mübahisə və qarşıdurmalarla müşayiət olunurdu. Bu vəziyyət uzun müddət davam edə bilməzdi. Digər tərəfdən, Fransa son illərdə yüksək inflyasiya, işsizlik, sosial bərabərsizlik və dövlət borcunun artması ilə üzləşib. Bayru hökuməti isə bu sahədə inandırıcı plan təqdim etmədi və seçicilərin gözləntilərini doğrultmadı.

Bundan başqa, Fransa siyasəti hazırda sağ və sol qüvvələrin klassik bölgüsündən çox, populist dalğaların təsiri altındadır. Marin Le Penin rəhbərlik etdiyi ifrat sağ qüvvələr və sol radikal blok parlamentdə təsirini artırıb. Bayrunun mərkəzçi mövqeyi isə bu təzyiqlər qarşısında dayana bilmədi.

Fransua Bayru uzun illərdir siyasətdə tanınan fiqur olsa da, böhran şəraitində liderlik keyfiyyətlərini göstərə bilmədi. O, nə prezidentlə münasibətlərdə güclü tandem yarada bildi, nə də parlament çoxluğunu öz ətrafında toplamağa müvəffəq oldu. Bu baxımdan Bayru hökumətinin devrilməsi Fransada siyasi gündəliyi tamamilə dəyişir.

Bu hadisə yeni hökumət formalaşdırılmasına ciddi təkan verəcək. Hazırda prezident qarşısında iki seçim dayanır: ya parlamentlə razılaşaraq daha geniş koalisiya hökuməti qurmaq, ya da yenidən seçkilərə getmək. Hər iki variant ölkədə ciddi siyasi gərginlik yarada bilər. İlk növbədə radikal qüvvələrin yüksəlişi müşahidə oluna bilər. Xüsusilə Marin Le Penin partiyası və digər populist hərəkatlar hazırkı şəraitdən istifadə edərək mövqelərini möhkəmləndirirlər.

Fransa hökumətindəki qeyri-sabitlik Brüsseldə də narahatlıqla izlənilir. Çünki Fransa Avropa İttifaqının aparıcı dövlətlərindən biridir və daxili siyasi böhran Avropanın iqtisadi və siyasi gündəminə təsirsiz ötüşməyəcək. Ən əsası, fransız seçiciləri uzun müddətdir siyasətçilərə etimadsızlıq göstərirlər. Hökumətin bu qədər tez süquta uğraması etimadsızlığı daha da dərinləşdirə bilər.

Beləliklə, Fransa siyasəti hazırda kəskin dönüş nöqtəsindədir. Artıq Fransua Bayru hökuməti süqut edib, V Respublikanın siyasi ənənələri sarsılıb, yeni güc balansı formalaşır. İndi isə əsas sual budur: Fransa sabitliyi bərpa edə biləcəkmi, yoxsa siyasi böhran yeni, daha dərin sarsıntılara yol açacaq?

MTM Analitik Qrupu