Trampın Yaponiya ilə investisiya müqaviləsi: ziddiyyətli qələbə, yoxsa gizli tələ? - TƏHLİL

ABŞ-nin prezidenti Donald Trampın Yaponiya ilə əldə edildiyini bəyan etdiyi "misilsiz" iqtisadi razılaşma dünya mediasının diqqət mərkəzindədir. Trampın iddia etdiyi kimi, bu saziş iki ölkə arasındakı ikitərəfli münasibətlər tarixində ən böyüyü ola bilər. Razılaşmaya görə, Yaponiya ABŞ iqtisadiyyatına 550 milyard dollar sərmayə qoyacaq və bu yatırımlardan əldə olunan gəlirin 90%-i ABŞ-də qalacaq. Üstəlik, ABŞ-nin xəzinəsinə əlavə gəlir gətirəcək 15 faizlik qarşılıqlı rüsumlar tətbiq olunacaq. Trampın bəyanatına görə, Yaponiya həmçinin ABŞ-dən "milyardlarla dollar dəyərində" mal və silah alacaq. Bu müqavilə, ilk baxışdan ABŞ üçün böyük bir qələbə kimi görünsə də, onun Yaponiya üçün nə demək olduğu və regionda yarada biləcəyi geosiyasi təsirlər daha dərin təhlil tələb edir.

ABŞ üçün böyük gəlir

Trampın irəli sürdüyü bu müqavilə ABŞ iqtisadiyyatı üçün bir neçə əhəmiyyətli fayda vəd edir:

Nəhəng investisiyalar: 550 milyard dollarlıq birbaşa sərmayə, ABŞ iqtisadiyyatına ciddi pul axını deməkdir. Bu vəsaitlər yeni yüz minlərlə iş yerlərinin açılmasına, infrastruktur layihələrinin inkişafına və ümumilikdə iqtisadi aktivliyin canlanmasına kömək edə bilər. Xüsusilə Trampın "Əvvəlcə Amerika" siyasəti fonunda bu, onun daxili nüfuzu üçün vacib bir qələbə kimi təqdim olunacaq.

Gəlirlərin ABŞ-də qalması: İnvestisiyalardan əldə olunan mənfəətin böyük hissəsinin (90%) ABŞ-də qalması, ölkənin milli sərvətinin artmasına və xarici investisiyalardan daha çox fayda əldə etməsinə yönəlib.

Gömrük rüsumları: 15 faizlik qarşılıqlı rüsumlar ABŞ büdcəsinə əlavə gəlir gətirəcək. Bu, Trampın proteksionist siyasətinin davamı olaraq, milli istehsalçıları qorumaq və ticarət balansını ABŞ-nin xeyrinə dəyişmək cəhdi kimi qəbul olunur.

Hərbi və ticarət alışları: Yaponiyanın ABŞ-dən milyardlarla dollarlıq mal və silah alması, ABŞ-nin müdafiə sənayesinə və digər sektorlarına birbaşa fayda verəcək. Bu, həm də ABŞ-nin hərbi-sənaye kompleksinin maraqlarına xidmət edir.

Tramp bu razılaşmanı özünün ticarət danışıqları bacarıqlarının bariz nümunəsi kimi təqdim edəcək və bu, onun gələcək prezidentlik kampaniyası üçün mühüm bir arqument ola bilər.

Yaponiya üçün müqavilənin kölgəli tərəfləri

Bu müqavilə Yaponiya üçün o qədər də birmənalı görünmür və bir sıra risklər və suallar doğurur:

Nəhəng maliyyə yükü: 550 milyard dollarlıq sərmayə Yaponiya iqtisadiyyatı üçün böyük bir yükdür. Bu qədər vəsaitin xaricə yönəldilməsi, Yaponiyanın öz daxili iqtisadiyyatında investisiyalara ehtiyac duyduğu sektorlara ayrılacaq resursları məhdudlaşdıra bilər.

Mənfəətin məhdudluğu: İnvestisiyalardan gələn mənfəətin yalnız 10%-nin Yaponiyaya qalması, sərmayənin effektivliyi və Yaponiya şirkətlərinin bu əməliyyatlardan real qazancı barədə suallar yaradır. Bu, Yaponiya investorları üçün gəlirliliyi xeyli azaldır.

Ticarət rüsumları: "Qarşılıqlı" olsa da, 15 faizlik rüsumların Yaponiyanın ixracatına necə təsir edəcəyi vacibdir. Yaponiya ABŞ-yə avtomobillər, elektronika və digər yüksək texnologiyalı məhsullar ixrac edir. Bu rüsumlar Yaponiya məhsullarının ABŞ bazarında rəqabət qabiliyyətini azalda bilər.

Siyasi təzyiqin nəticəsi? Müqavilənin şərtləri, Yaponiya üzərində ABŞ-nin güclü siyasi və iqtisadi təzyiqinin nəticəsi kimi görünür. Yaponiya regional təhlükəsizlikdə, xüsusən də Çin və Şimali Koreya ilə münasibətlərdə ABŞ-nin dəstəyinə ehtiyac duyduğu üçün, belə bir "əlverişsiz" razılaşmaya getməyə məcbur ola bilər. Bu, Yaponiyanın suverenliyinə qismən təsir kimi də şərh edilə bilər.

Daxili narazılıq: Yaponiyada bu müqavilənin şərtləri müxalifətin və ictimaiyyətin tənqidlərinə səbəb ola bilər. Yaponiya hökumətinin niyə bu qədər "böyük güzəştlərə" getdiyi sualı gündəmə gələcək.

Geosiyasi kontekst və regiona təsirlər

Bu müqavilənin arxasında duran geosiyasi motivlər də diqqətdən qaçmır:

Çinlə rəqabət: ABŞ-nin Yaponiyanı öz tərəfinə daha sıx bağlamaq istəyi, regionda Çinin artan təsirinə qarşı bir əks-addım kimi qiymətləndirilə bilər. Güclü ABŞ-Yaponiya iqtisadi əlaqələri, Sakit Okean bölgəsində ABŞ-nin strateji mövqeyini möhkəmləndirir.

Müdafiə əməkdaşlığı: Yaponiyanın milyardlarla dollarlıq silah alması, iki ölkə arasındakı müdafiə əməkdaşlığını dərinləşdirəcək. Bu, regiondakı hərbi balansı dəyişə və Çinin hərbi gücünə qarşı bir tarazlıq yarada bilər.

Trampın qlobal ticarət siyasəti: Bu müqavilə Trampın "Amerika Birinci" (America First) xarici iqtisadi siyasətinin davamı olaraq, başqa ölkələrlə də analoji şərtlərlə danışıqlar aparmaq niyyətinin göstəricisi ola bilər.

Donald Trampın Yaponiya ilə əldə etdiyini iddia etdiyi 550 milyard dollarlıq investisiya müqaviləsi ABŞ üçün iqtisadi və siyasi baxımdan böyük qələbə kimi təqdim olunsa da, Yaponiyanın bu razılaşmadan nə dərəcədə faydalanacağı sual altındadır. Müqavilənin şərtləri, Yaponiyanın ABŞ-yə strateji asılılığının və ya siyasi təzyiqlərin nəticəsi kimi görünür. Hər halda, bu anlaşma Sakit Okean bölgəsində geosiyasi dinamikanı dəyişdirmək, ABŞ-nin regional mövqeyini gücləndirmək və Çinə qarşı mübarizədə Yaponiyanı daha da öz tərəfinə çəkmək məqsədi güdür. Müqavilənin uzunmüddətli təsirləri və Yaponiyanın daxili siyasi reaksiyası, onun real əhəmiyyətini gələcəkdə daha aydın şəkildə ortaya qoyacaq.

Azadxan Axundov