Trampın Putinə zəngi arxasında nə dayanır? - TƏHLİL

2025-ci il iyunun 5-də ABŞ Prezidenti Donald Tramp və Rusiya Federasiyasın Prezidenti Vladimir Putin arasında baş tutan telefon danışığı beynəlxalq münasibətlər kontekstində əhəmiyyətli diqqətçəkən və müxtəlif şərhlərə səbəb olan bir hadisədir. Təxminən 75 dəqiqə davam edən bu söhbət, hazırda dünya gündəmini zəbt edən Ukrayna müharibəsi, İranın nüvə proqramı və Qlobal Təhlükəsizlik kimi mühüm məsələləri əhatə edib. Bu danışıqlar, həm adıçəkilən liderlərin cari mövqelərini, həm də gələcək siyasətə dair ehtimalları analiz etmək üçün dəyərli bir baza təşkil edir.

Danışığın əsas mövzularından biri Ukraynadakı cari gərginlik və son pilotsuz təyyarə hücumları olub. Trampın açıqlamalarına əsasən, Putin Ukraynanın Rusiya hərbi aerodromlarına hücumlarına "çox qəti şəkildə cavab verəcəyini" vurğulayıb. Bu ifadə, müharibənin gedişatında eskalasiya riskinin hələ də yüksək səviyyədə qaldığını göstərir. Tramp danışıqları "yaxşı söhbət" kimi qiymətləndirsə də, bunun "dərhal Sülhə gətirib çıxaracaq bir söhbət olmadığını" etiraf etməsi, sülh danışıqlarının hələ də real bir perspektivə çevrilmədiyini və tərəflərin mövqelərində ciddi fikir ayrılıqlarının davam etdiyini göstərir.

Trampın Ukrayna siyasəti ilə bağlı mövqeyi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Tramp administrasiyası dövründə ABŞ-nin Ukraynaya dəstəyi müəyyən səviyyədə olsa da, onun "əvvəl Amerika" siyasəti bəzən müttəfiqlər arasında narahatlıq doğurur. Hazırkı vəziyyətdə, Rusiyanın aqressiyası fonunda, Trampın Putinlə şəxsi danışıqları onun gələcək yanaşmasının göstəricisi ola bilər. Trampın həqiqətən də sülhü təmin etmək niyyətində olması halında, bunun Rusiyaya qarşı daha sərt mövqe tutmaqla, yoxsa danışıqlar yolu ilə güzəştlər əldə etməklə olacağı sualı hələ də cavabsız qalır. Ukrayna Prezidenti Vladimir Zelenskinin "əgər güclülər Putini dayandırmasalar, bu o deməkdir ki, onlar məsuliyyəti onunla bölüşürlər" bəyanatı, beynəlxalq ictimaiyyətə Rusiyanın aqressiyasına qarşı vahid və qətiyyətli mövqe sərgiləməyə çağırışdır.

Danışıqlar çərçivəsində müzakirə olunan digər mühüm mövzu İranın nüvə proqramı oldu. Trampın "İrana nüvə silahına sahib olmağa icazə verilməməlidir" bəyanatı və Putinin bu məsələdə onunla razılaşması diqqətəlayiqdir. Bu məqam, BMT Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvləri olan ABŞ və Rusiya arasında bu həssas mövzuda ortaq maraqların mövcudluğunu nümayiş etdirir. Putinin İranla danışıqlarda iştirak etmək və bu məsələnin həllinə kömək etmək təklifi, Rusiyanın beynəlxalq arenada öz təsirini artırmaq və nüvə silahının yayılmasının qarşısını almaq mövzusunda aktiv rol oynamaq niyyətini əks etdirir.

Bu mövzu ABŞ və Rusiya arasında, Ukrayna müharibəsi fonunda gərginləşən münasibətlərə baxmayaraq, beynəlxalq təhlükəsizliklə bağlı müəyyən sahələrdə əməkdaşlıq potensialının hələ də mövcud olduğunu göstərir. Lakin, İranın nüvə proqramı ilə bağlı hər hansı bir razılaşma, müxtəlif beynəlxalq oyunçuların (xüsusilə Avropa ölkələri və İsrail) maraqlarını nəzərə almalı və regional sabitliyi təmin etməlidir.

Kreml danışıqlar barədə hələ rəsmi açıqlama verməsə də, Trampın detallı məlumat verməsi, onun özünü beynəlxalq siyasətdə aktiv bir fiqur kimi təqdim etmək niyyətini əks etdirir. Bu danışıq, Trampın potensial olaraq 2024-cü il prezident seçkilərində qalib gəlməsi halında ABŞ-Rusiya münasibətlərinin necə formalaşacağına dair ilkin ipuclarını verir.

Trampın Putinlə şəxsi əlaqələri hər zaman müzakirə mövzusu olub. Onun "yaxşı söhbət" kimi qiymətləndirdiyi bu danışıqlar, gələcəkdə iki lider arasında artıq birbaşa və tez-tez ünsiyyətin qurulacağı ehtimalını artırır. Lakin, bu cür əlaqələrin, Rusiya ilə Qərb arasında Ukrayna və digər məsələlərdə dərin fikir ayrılıqları fonunda necə nəticələnəcəyi sualı hələ də açıq qalır.

Tramp və Putin arasında dünənki telefon danışığı, cari geosiyasi vəziyyətdə beynəlxalq münasibətlərin mürəkkəbliyini bir daha nümayiş etdirib. Ukrayna müharibəsinin gərginliyi fonunda, İranın nüvə proqramı kimi məsələlərdə ümumi maraqların mövcudluğu, diplomatiyanın hələ də tamamilə tükənmədiyini göstərir. Lakin, danışığın konkret nəticələrə gətirib çıxarmaması və Zelenskinin sərt reaksiyası, beynəlxalq ictimaiyyətin Rusiya-Ukrayna müharibəsinin həlli üçün hələ uzun bir yol qət etməli olduğunun göstəricisidir. Gələcək dövrdə bu cür danışıqların intensivliyi və məzmunu, beynəlxalq sabitliyin təmin edilməsi üçün kritik əhəmiyyət kəsb edəcək.

Azadxan Axundov