Yeni neft oyunu: İraq Türkiyəni dövrədən çıxarır? - TƏHLİL

İraqın Kərkük-Baniyas neft kəmərini yenidən işə salmaq planı Yaxın Şərqin enerji mənzərəsini tamamilə dəyişə bilər. Bu, təkcə bir infrastruktur layihəsi deyil, regionun geosiyasi güc balansını silkələyə biləcək strateji addımdır. Əgər bu marşrut aktivləşərsə, Türkiyə həm tranzit gəlirlərindən, həm də özünü regional “enerji habı” kimi təqdim etmək iddiasından məhrum qala bilər. Ankara artıq bu prosesə səssiz qalacaq lüksə sahib deyil.

İraqın ixrac diversifikasiyası arzusu

OPEK-də Səudiyyə Ərəbistandan sonra ikinci ən böyük neft istehsalçısı olan İraq, gündə 3,5 milyon barrel neft ixrac edərək qlobal enerji bazarında önəmli rol oynayır. Lakin bu həcmin 85%-i Fars körfəzi üzərindən daşınır. Hörmüz boğazında hər hansı gərginlik  sanksiyalar, təhlükəsizlik təhdidləri və ya siyasi qarşıdurmalar Bağdad üçün milyardlarla dollarlıq zərər anlamına gəlir. Kərkük–Ceyhan neft kəməri bir vaxtlar gündəlik 400–500 min barrel neft daşısa da, hüquqi çəkişmələr və təhlükəsizlik problemləri səbəbindən faktiki olaraq fəaliyyətini dayandırıb. Ankara bu vəziyyəti danışıqlarda təzyiq vasitəsi kimi istifadə etsə də, Bağdadın əsas məqsədi ixrac marşrutlarını şaxələndirməkdir ki, bu məqamda Kərkük–Baniyas kəməri önə çıxır.

Baniyas: Yeni Ceyhan ola bilərmi?

Suriya müharibəsində iqtisadi infrastruktur ciddi zərər görsə də, Aralıq dənizi sahilində yerləşən Baniyas limanı hələ də işlək vəziyyətdədir. Kərkükdən Baniyasa uzanacaq yenilənmiş kəmər, İraqa Avropa bazarlarına birbaşa və daha qısa yol açacaq. Ceyhan terminalı bu gün həm Kərkük, Mosul, həm də Azərbaycan neftini qəbul edir. Lakin Baniyas kəmərinin işə düşməsi Suriya üçün də oyun dəyişdirici ola bilər: bu ölkə yenidən enerji habına çevrilə, Əsəd rejiminə iqtisadi nəfəs, siyasi nüfuz qazandıra bilər.

Kürd bölgələri və mərkəzin nəzarət savaşı

İllərdir, Kürdüstan Regional Hökumətinin (KRG) nəzarətində olan neft yataqları, Ceyhan üzərindən ixrac edilərək mərkəzdən asılı olmayan gəlir mənbəyi yaradıb. Lakin 2023-cü ildə Beynəlxalq Arbitraj Məhkəməsinin qərarı bu ixracı böyük ölçüdə dayandırdı və bölgədə maliyyə böhranı yaratdı. Əgər Kərkük–Baniyas kəməri işə düşərsə, Bağdad neft gəlirlərinə tam nəzarəti bərpa edə bilər,  bu isə Kürd muxtariyyətinin iqtisadi əsaslarını sarsıda və bölgəni mərkəzin orbitinə qaytara bilər. Suriyada isə, ABŞ-ın dəstəklədiyi SDF/YPG qüvvələrinin nəzarətində olan enerji zəngin Deyr əz-Zor və Həsəkə bölgələri mövcuddur. Əsəd rejimi Baniyas kəməri vasitəsilə bu ərazilər üzərində də tədricən nəzarəti bərpa etməyə ümid edir. Bu isə SDF üçün yeni bir siyasi və iqtisadi test anlamına gələcək.

Türkiyəyə çağırış: Dörd vacib addım

Bu yeni enerji oyunu başlayarkən Türkiyə nə etməlidir? “Yatmış gözəl” oyanır və əgər Ankara hərəkətə keçməzsə, hekayənin kənarında qala bilər. Türkiyə dərhal aşağıdakı addımları atmalıdır: Kərkük–Ceyhan neft kəmərini modernləşdirmək: Texniki xidmət, təhlükəsizlik və rəqəmsal nəzarət sistemlərini gücləndirərək bu marşrutun etibarlılığını artırmaq. Yeni ticarət və investisiya modelləri təklif etmək: Neft emalı ortaq müəssisələri, sərbəst enerji zonaları, investisiya təşviqləri və alınma zəmanətləri ilə Ceyhan marşrutunu iqtisadi baxımdan cəlbedici etmək. Bağdad və KRG arasında vasitəçilik etmək: Ədalətli gəlir bölgüsü üzərində razılaşma yaradaraq Kürd bölgəsinin narahatlıqlarını azaltmaq və Ceyhan marşrutuna olan etibarı bərpa etmək. Suriya ilə enerji diplomatiyasına başlamaq: SDF nəzarətindəki sahələrdə texniki dəstək təklif edərək Baniyas marşrutunu rəqib deyil, tamamlayıcı kimi təqdim etmək.

Enerji axını gözləməz – təşəbbüsü əldən vermə!

Kərkük–Baniyas marşrutu artıq xəritədəki xəyal layihəsi deyil, reallığa çevrilmək üzrədir. Bu kəmərin işə düşməsi Türkiyənin regiondakı enerji rolu üçün ciddi zərbə ola bilər. Gəlirlər, təsir gücü və geosiyasi qavrayış bir anda itə bilər. Əgər Ankara yalnız qısamüddətli təmir və düzəlişlərlə kifayətlənərsə, “enerji habı” olmaq xəyali buxarlanacaq. Hekayə dəyişir və Türkiyə bu hekayədə rol almaq istəyirsə, ssenarini yenidən yazmalıdır.