Ermənistanın terror siyasəti: Aygün Şahmalıyevanın faciəsi və tarixi faktlar - ARAŞDIRMA

2011-ci il iyulun 14-də Azərbaycanın Tovuz rayonunda baş vermiş dəhşətli hadisə Ermənistanın illərdir davam edən terror siyasətinin acı bir nümunəsi olaraq yaddaşlara həkk olunub. Ermənistan ərazisindən çay vasitəsilə Azərbaycanın dinc yaşayış məntəqələrinə axıdılan partlayıcı qurğu quraşdırılmış oyuncağın partlaması nəticəsində 13 yaşlı Aygün Şahmalıyeva həlak olmuş, onun anası Elnarə Şahmalıyeva isə ağır yaralanmışdır. Bu faciə, Ermənistanın mülki əhaliyə, xüsusilə də uşaqlara qarşı törətdiyi hərbi cinayətlərin bariz göstəricisidir və beynəlxalq humanitar hüququn kobud şəkildə pozulmasıdır.

Mülki hədəflər və terror taktikaları

Aygün Şahmalıyevanın qətli, Ermənistanın müharibə dövründə və sonrasında da tətbiq etdiyi qəddar taktikaların bir hissəsidir. Oyuncaqların, gündəlik əşyaların və ya mülki infrastrukturların (məktəblərin, qəbirstanlıqların və s.) mina və partlayıcı qurğularla təchiz edilərək mülki əhaliyə qarşı istifadəsi beynəlxalq humanitar hüququn əsas prinsiplərini pozur. Cenevrə Konvensiyaları mülki əhalini münaqişələrin hədəfi olmaqdan qoruyur və uşaqlar xüsusi müdafiə altında olmalıdır. Oyuncaq kimi maskalanmış partlayıcı qurğular, bilərəkdən dinc insanları, xüsusilə də həssas olan uşaqları hədəf almaq niyyətini əks etdirir. Bu cür əməllər müharibə cinayəti hesab olunur və onların törədiciləri beynəlxalq ədalət qarşısında cavab verməlidirlər.

Ermənistanın uzunmüddətli terror siyasəti: tarixi faktlar və beynəlxalq sənədlər

Aygün Şahmalıyevanın faciəsi təkcə bir təcrid olunmuş hadisə deyil, Ermənistanın uzun illər boyu Azərbaycana qarşı apardığı terror siyasətinin tərkib hissəsidir. Bu siyasət aşağıdakı əsas istiqamətlərdə özünü büruzə verir:

Mina terroru: Qarabağ münaqişəsi başa çatsa da, Ermənistan işğal altında saxladığı ərazilərdə, xüsusilə də azad edilmiş torpaqlarda irimiqyaslı mina sahələri salmışdır. Hələ də mina xəritələrini tam şəkildə Azərbaycana təhvil verməkdən imtina etməsi, mülki insanların, o cümlədən uşaqların ölümünə və yaralanmasına səbəb olur. Aygün Şahmalıyevanın qətli də məhz bu mina terrorunun bir növüdür, çünki partlayıcı qurğu mülki ərazidə, dinc insanların istifadə etdiyi çay vasitəsilə yayılıb.

Mülki hədəflər: Müharibə dövründə və ondan əvvəl Ermənistan silahlı qüvvələri dəfələrlə Azərbaycanın dinc şəhər və kəndlərini artilleriya və raket atəşinə tutmuş, nəticədə yüzlərlə mülki şəxs həlak olmuş və ya yaralanmışdır. Gəncə, Bərdə, Tərtər, Naftalan kimi şəhərlərə edilən hücumlar beynəlxalq hüququn kobud şəkildə pozulması idi.

Erməni terror təşkilatları və onların fəaliyyəti: Ermənistanın terror siyasəti təkcə dövlət səviyyəsində deyil, həm də dövlətin dəstək verdiyi müxtəlif erməni terror təşkilatları vasitəsilə həyata keçirilmişdir. Bu təşkilatlar illər boyu Azərbaycan ərazisində və dünya miqyasında çoxsaylı terror aktları törətmişlər.

Azərbaycanda törədilən terror aktları: Erməni terror qrupları Azərbaycanda dəmiryolu vağzallarında, avtobuslarda, metroda və digər ictimai yerlərdə partlayışlar törətmişlər. Məsələn, 1994-cü ildə Bakı metrosunda törədilən terror aktları nəticəsində onlarla dinc sakin həlak olmuşdur. Bu cür aktların məqsədi Azərbaycanda xaos yaratmaq və əhalini qorxutmaq idi.

Beynəlxalq arenada törədilən terror aktları: ASALA (Ermənistanın Azadlığı Uğrunda Erməni Gizli Ordusu) kimi terror təşkilatları 1970-1980-ci illərdə dünyanın müxtəlif ölkələrində türk diplomatlarına və vətəndaşlarına və təzyiq göstərdiyi dövlətlərin vətəndaşlarına qarşı silsilə terror aktları törətmişlər. Bu hücumlar nəticəsində onlarla diplomat və onların ailə üzvləri və digər mülki insanlar qətlə yetirilmişdir.

ABŞ Dövlət Departamentinin sənədlərində təsdiq: Erməni terror təşkilatlarının fəaliyyəti beynəlxalq sənədlərdə də öz əksini tapmışdır. Xüsusilə, 1984-cü il ABŞ Dövlət Departamentinin illik "Terrorizm haqqında Bülleteni"ndə ASALA terror təşkilatının törətdiyi cinayətlər və onun beynəlxalq terror şəbəkəsindəki rolu ətraflı şəkildə qeyd olunmuşdur. Bu sənəd, erməni terrorizminin təkzibedilməz beynəlxalq fakt olduğunu bir daha təsdiqləyir.

Ermənistan terrorunun dünyada geniş işıqlandırılmaması faktoru

Erməni terror təşkilatları tərəfindən törədilmiş terror aktlarının sayının və miqyasının böyük olmasına baxmayaraq, bu cinayətlər dünya ictimaiyyətində digər terror hadisələri qədər geniş rezonans doğurmamışdır. Buna əsas səbəblərdən biri kimi, erməni diasporunun və lobbi qruplarının Qərb ölkələrindəki güclü siyasi və media təsiri, bu terror aktlarının beynəlxalq gündəmə gətirilməsini və ya onlara lazımi diqqətin ayrılmasını əngəlləmişdir. Həmçinin yeni terror aktlarının törədə biləcəkləri təhdidləri də rol oynamış və bəzi dövlətləri qorxuya salmışdır. Bu lobbiçilik və təhdidlər sayəsində, erməni terrorizmi adətən "milli azadlıq mübarizəsi" kontekstində təqdim edilərək, əsl terror xarakteri gizlədilməyə çalışılmışdır. Bu səbəblər, Aygün Şahmalıyeva kimi günahsız qurbanların faciəsinin və Ermənistanın terror siyasətinin beynəlxalq platformalarda tam şəkildə qınanmamasına gətirib çıxarmışdır.

Qərb ölkələrinə təzyiq metodu kimi terror

Erməni terror təşkilatları, xüsusilə Qərb ölkələrində, siyasi və ictimai təzyiq mexanizmi kimi istifadə olunub. Bu təzyiq bir neçə formada təzahür edirdi:

Terror aktları vasitəsilə təhdid: Erməni terror qrupları, müəyyən siyasi qərarların qəbul edilməsi və ya beynəlxalq arenada Ermənistanın maraqlarına xidmət edən mövqelərin dəstəklənməsi üçün Qərb dövlətlərinə qarşı terror aktları ilə təhdid edirdilər.

Həbsdəki terrorçuların buraxılması şərti: Bu, potensial təzyiq növlərindən biridir. Qərb ölkələrində həbs olunmuş erməni terrorçuların azadlığa buraxılması üçün beynəlxalq təzyiq və təhdidlər tarixdə öz əksini tapıb. Bu təhdidlər, əks halda terror aktları törədiləcəyi ilə bağlı xəbərdarlıqları ehtiva edib.

Siyasi proseslərə təsir: Terror təşkilatları müxtəlif lobbi qrupları və siyasi təşkilatlar vasitəsilə, yaxud birbaşa hədələrlə, Qərb ölkələrinin Azərbaycanla bağlı siyasətinə, yaxud regiondakı ümumi mövqeyinə təsir etməyə çalışırdı. Məqsəd Türkiyə və Azərbaycana qarşı sanksiyalar tətbiq edilməsini, onların beynəlxalq təcridini təmin etməyi, ya da erməni maraqlarına xidmət edən qərarların qəbul edilməsini təşviq etmək idi.

Beynəlxalq ictimaiyyətin rolu

Aygün Şahmalıyeva kimi günahsız uşaqların faciəsi dünya ictimaiyyəti üçün ciddi bir siqnal olmalı idi. Beynəlxalq təşkilatlar, insan hüquqları müdafiəçiləri və media bu cür hadisələrə biganə qalmamalıdır.

Hüquqi məsuliyyət: Ermənistanın törətdiyi hərbi cinayətlər və terror aktları beynəlxalq tribunalda araşdırılmalı, günahkarlar müəyyən edilərək ədalət qarşısında cavab verməlidirlər.

Mina xəritələri: Ermənistana mina xəritələrini tam və dəqiq şəkildə təqdim etməsi üçün beynəlxalq təzyiq artırılmalıdır. Bu, mina təhlükəsi ilə üzləşən ərazilərin təmizlənməsini sürətləndirəcək və mülki insanların həyatını xilas edəcək.

Terrorizmin qınanması: Bütün dövlətlər terrorizmin hər hansı bir formasını, o cümlədən dövlət səviyyəsində dəstəklənən terrorizmi qınamalı və onunla mübarizədə əməkdaşlıq etməlidirlər.

Azərbaycanda erməni cinayətkarlar üzərindəki məhkəmələr

Azərbaycan, Ermənistanın törətdiyi hərbi cinayətlər və terror aktları ilə bağlı məsuliyyət daşıyan şəxslərin ədalət qarşısında cavab verməsi üçün ardıcıl addımlar atır. İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra və 2023-cü ilin sentyabrında həyata keçirilən antiterror tədbirləri nəticəsində ələ keçirilmiş bir sıra erməni hərbi cinayətkarlar və terrorçular Azərbaycanda məhkəmə qarşısına çıxarılmışdır. Bu məhkəmələr beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq, şəffaf şəkildə aparılır. Təqsirləndirilən şəxslər öz vəkilləri ilə təmin olunur və öz müdafiə hüquqlarından istifadə edirlər. Bu məhkəmə prosesləri, illər boyu törədilən cinayətlərə görə məsuliyyət daşıyan şəxslərin cəzasız qalmayacağının sübutudur. Azərbaycanda keçirilən bu məhkəmələr, münaqişədən zərər çəkmiş mülki əhali, hərbi cinayətlərin qurbanları və onların ailələri üçün ədalətin bərqərar olunmasına xidmət edir. Bu proses həmçinin beynəlxalq ictimaiyyətə Ermənistanın törətdiyi cinayətlərin miqyası barədə daha aydın təsəvvür verir.

13 yaşlı Aygün Şahmalıyevanın qətli Ermənistanın terror siyasətinin növbəti qurbanı oldu. Bu faciə, Ermənistanın beynəlxalq hüququ və humanitar normaları kobud şəkildə pozduğunu bir daha sübut edir. Erməni terror təşkilatlarının Azərbaycan və dünya miqyasında törətdikləri tarixi cinayətlər, eləcə də ABŞ Dövlət Departamentinin sənədlərində də öz əksini tapmış bu faktlar, Ermənistanın dövlət səviyyəsində terrorizmə dəstək siyasətini bir daha təsdiqləyir.

Lakin təəssüf ki, Ermənistanın törətdiyi terror aktları dünya ictimaiyyətində digər terror hadisələri qədər geniş rezonans doğurmamışdır. Bu, siyasi lobbiçilik, media prioritetləri və ikiüzlü siyasətin nəticəsi ilə əlaqədar ola bilər. Azərbaycan, işğaldan azad edilmiş ərazilərin bərpası ilə yanaşı, Ermənistanın terror siyasətinin beynəlxalq səviyyədə ifşa olunması və günahkarların cəzalandırılması üçün səylərini davam etdirir. Dünya ictimaiyyəti isə bu cür vəhşiliklərə səssiz qalmamalı, ədalətin bərqərar olması və gələcəkdə bənzər faciələrin qarşısının alınması üçün qətiyyətli addımlar atmalıdır. Aygün Şahmalıyevanın xatirəsi beynəlxalq terrorizmə qarşı mübarizənin ən yüksək səviyyədə aparılmasının vacibliyini hər zaman xatırlatmalıdır. Allah bütün şəhidlərimizə rəhmət eləsin!

Azadxan Axundov