Süni İntellekt: İnkişaf yoxsa təhlükə? - TƏHLİL

Uzun müddət elmi fantastikanın mövzusu olan süni intellekt bu gün həyatımızın bütün sahələrinə sürətlə daxil olur. Sİ artıq sadəcə bir texnologiya deyil, işləmək, öyrənmək, ünsiyyət qurmaq və yaşamaq tərzimizi köklü şəkildə dəyişdirməyi vəd edən bir transformasiya qüvvəsidir. Lakin misilsiz imkanlarla yanaşı, Sİ-nin geniş tətbiqi iqtisadiyyata, əmək bazarına, təhsilə təsir edən, eləcə də dərin etik və sosial dilemmalar doğuran bir sıra mürəkkəb suallar yaradır. Bu məqalənin məqsədi bu çoxşaxəli aspektləri təhlil etmək, əsas tendensiyaları müəyyən etmək və süni intellekt tərəfindən formalaşdırılan gələcəyin konturlarını cızmaqdır.

Sİ tərəfindən idarə olunan iqtisadi transformasiyalar:

Məhsuldarlıq və effektivliyin artırılması: Sİ rutin işləri avtomatlaşdıra, istehsal proseslərini optimallaşdıra, logistika və təchizatın idarə edilməsini təkmilləşdirə bilər. Bu, əmək məhsuldarlığında əhəmiyyətli artıma və xərclərin azalmasına səbəb olur. Ağıllı fabriklər, kənd təsərrüfatı proseslərinin optimallaşdırılması, pərakəndə satışda proqnozlaşdırıcı təhlil və s. nümunə gətirmək olar.

Yeni biznes modelləri və bazarların yaradılması: Sİ tamamilə yeni məhsul və xidmətlərin (məsələn, fərdiləşdirilmiş təbabət, generativ incəsənət, qabaqcıl çatbotlar) yaranmasını stimullaşdırır, həmçinin yeni bazarlar yaradaraq mövcud sənayeləri dəyişdirir.

İnnovasiyaların stimullaşdırılması: Sİ-nin böyük həcmdə məlumatların işlənməsi və təhlili imkanları yeni materialların hazırlanması, farmakologiya, energetika kimi sahələrdə elmi kəşfləri və texnoloji sıçrayışları sürətləndirir.

Qlobal iqtisadiyyatın yenidən qurulması: Sİ-yə fəal şəkildə investisiya edən ölkələr və regionlar əhəmiyyətli rəqabət üstünlükləri əldə edə bilər ki, bu da potensial olaraq dünya səhnəsində iqtisadi təsirin yenidən bölüşdürülməsinə səbəb ola bilər.

Sİ-nin əmək bazarına təsiri:

Avtomatlaşdırma və iş yerlərinin əvəz edilməsi: Bu, ən kəskin məsələlərdən biridir. Sİ artıq istehsal, idarəetmə, müştəri dəstəyi və hətta bəzi yaradıcı peşələrdəki tapşırıqları avtomatlaşdırır. Bu, aşağı ixtisaslı və hətta orta səviyyəli işçilər üçün iş yerlərinin azalmasına səbəb ola bilər.

Yeni peşələrin yaradılması: Bəzi peşələrin yox olması ilə yanaşı, Sİ unikal bacarıqlar tələb edən yeni peşələrə tələbat yaradır. Məlumat mütəxəssisləri, Sİ etikası mütəxəssisləri, Sİ operatorları və digərləri. 

Tələb olunan bacarıqların dəyişməsi: Diqqət rutin işlərdən koqnitiv və sosial bacarıqlara yönəlir: tənqidi düşüncə, mürəkkəb problemlərin həlli, kreativlik, emosional intellekt, əməkdaşlıq və adaptasiya.

Əmək bazarının qütbləşməsi: Yüksək ixtisaslı, Sİ ilə işləyən mütəxəssislərin yüksək gəlirlər əldə etməsi, peşələri avtomatlaşdırmaya məruz qalanların isə gəlirlərinin azalması və ya işsizliklə üzləşməsi riski mövcuddur.

Təhsildə Sİ: Fərdiləşdirmə və çağırışlar:

Fərdiləşdirilmiş təlim: Sİ hər bir tələbənin nailiyyətini və öyrənmə tərzini təhlil edərək fərdi proqramlar, resurslar və rəy təklif edə bilər. Bu, təhsilin hər bir şagirdin ehtiyaclarına uyğunlaşdırılmasına imkan verir.

İnzibati işlərin avtomatlaşdırılması: Sİ müəllimlərə işlərin qiymətləndirilməsində, cədvəllərin tərtibində və tələbələrin nailiyyətləri haqqında məlumatların təhlilində kömək edə bilər ki, bu da daha vacib pedaqoji iş üçün vaxt qazandırır.

Yeni təhsil vasitələri: Ağıllı repetitorlardan virtual laboratoriyalara qədər Sİ interaktiv və cəlbedici təlim üçün yeni imkanlar təqdim edir.

Təhsil sistemi üçün çağırışlar: Yeni əmək bazarı tələblərinə uyğun olaraq tədris proqramlarının yenidən nəzərdən keçirilməsi, pedaqoqların Sİ ilə işləməyə öyrədilməsi, bütün şagirdlər üçün texnologiyalara bərabər çıxışın təmin edilməsi zərurəti yaranır.

Sİ və gündəlik həyat:

Həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması: Sİ artıq səhiyyədə (diaqnostika, dərman inkişafı), nəqliyyatda (ağıllı şəhərlər, özünü idarə edən avtomobillər), əyləncədə (fərdiləşdirilmiş məzmun), təhlükəsizlikdə (müşahidə sistemləri) və ev təsərrüfatında (ağıllı cihazlar) kömək edir.

Fərdiləşdirmə və rahatlıq: Sİ daha uyğun məlumat, məhsul və xidmətlər təqdim edərək gündəlik tapşırıqları daha rahat və səmərəli edir.

Məlumat məxfiliyi və təhlükəsizliyi problemləri: Sİ-nin geniş istifadəsi böyük həcmdə fərdi məlumatların işlənməsini tələb edir ki, bu da məxfiliyin, icazəsiz girişin və məlumatların istifadəsinin ciddi narahatlıqlarına səbəb olur.

Sosial qarşılıqlı əlaqələrin dəyişməsi: Sİ insanların ünsiyyət tərzinə, məlumat almasına və fikirlərini formalaşdırmasına təsir edə bilər ki, bu da sosial əlaqələr üçün həm müsbət, həm də mənfi nəticələr verə bilər.

Sİ-nin geniş tətbiqinin sosial aspektləri:

Bərabərsizliyin artması: Əgər Sİ-nin faydaları qeyri-bərabər paylanarsa, bu, fərdi insanlar səviyyəsində də, bütöv ölkələr səviyyəsində də zənginlər və kasıblar arasında daha böyük boşluğa səbəb ola bilər.

Sosial həmrəylik və dezinformasiya: Sİ dərin saxta xəbərlərin və dezinformasiyanın yaradılması və yayılması üçün istifadə oluna bilər ki, bu da ictimai etibarı və sosial həmrəyliyi sarsıda bilər.

Psixoloji təsirlər: Sİ-dən istifadə həddən artıq asılılıq, təcrid, tənqidi düşünmə və qərar qəbul etmə qabiliyyətinə təsir edir.

Nəticə olaraq qeyd etmək vacibdir ki, süni intellekt sadəcə texnoloji innovasiya deyil, cəmiyyətimizin əsaslarını yenidən formalaşdıra biləcək fundamental bir qüvvədir. Bu qüvvənin cəmiyyətə inkişafla yanaşı nə kimi təhlükə yarada biləcəyi, Sİ-in müəyyən sərhədlərə qədər inkişaf etdirilməsindən asılı olacaq, sərhədlər olmasa, bütün dünya inkişaf əvəzinə, fəlakətlə üzləşə bilər.

Azadxan Axundov